W życiu każdej osoby posiadającej rodzeństwo, relacje z braćmi i/lub siostrami należą do najdłużej trwających, nierzadko też najgłębszych i najbliższych. Rodzeństwo towarzyszy osobie na długo, zanim pozna ona swego partnera/partnerkę i założy własną rodzinę. Najczęściej też jednostka pozostaje w kontaktach z rodzeństwem do końca swojego życia, wiele lat po odejściu rodziców. Podczas gdy relacje z rodzicami są raczej jednoznacznie oparte na miłości i sympatii, relacje z rodzeństwem mają charakter ambiwalentny, bowiem równolegle zachodzą tutaj stosunki sympatii, antypatii, miłości i rywalizacji.

Teoretyczne podejście do problemu

W ujęciu psychologicznym relacje pomiędzy rodzeństwem można zdefiniować w kategoriach „(…) sumy interakcji opartych na działaniach oraz komunikacji (werbalnej i niewerbalnej) dwóch lub więcej osób, mających wspólnych rodziców naturalnych oraz określony stosunek do wzajemnych doświadczeń, przekonań i uczuć wobec siebie, od momentu, odkąd osoby te mają świadomość istnienia siebie”. W związku z ich długotrwałością i znaczeniem dla życia osoby, na relacje te można spojrzeć jako na pewne zadania rozwojowe, umieszczone w poszczególnych fazach życia osoby. A. Goetting podjęła próbę ich opisu, odwołując się do klasycznej koncepcji R. Havighursta. Jej zdaniem głównym zadaniem rozwojowym rodzeństwa w okresie dzieciństwa jest dostarczanie sobie nawzajem towarzystwa i emocjonalnego wsparcia, zwłaszcza w kontekście pracy zawodowej rodziców oraz dłuższego pozostawania dzieci w środowisku instytucjonalnym. Ma to również istotne znaczenie w sytuacjach, gdy z pewnych powodów jeden lub oboje rodziców są niedostępni emocjonalnie lub z tytułu dysfunkcji systemu rodziny. Zadanie to stwarza fundamentalną przestrzeń dla podejmowania specyficznego treningu relacji społecznych, szczególnie w kontekście rywalizowania o czas, uwagę i inne zasoby rodziców. Z kolei w okresie dojrzewania zasadniczy akcent przesuwa się na separację i indywiduację, dlatego siła więzi z rodzeństwem może słabnąć na rzecz wzrostu znaczenia rówieśników i osób znaczących spoza rodziny. Jednak w tym okresie wzmocnieniu mogą ulegać więzy lojalnościowe pomiędzy rodzeństwem i ułatwiać w ten sposób separację podsystemu rodzeństwa w całym systemie rodzinnym. Natomiast w fazie wczesnej i środkowej dojrzałości istotnie słabnie intensywność więzi i główne zadania, takie jak towarzyszenie i emocjonalne wsparcie, tracą swój obligatoryjny charakter. Nierzadko jednak relacje pomiędzy rodzeństwem w tej fazie są reaktywowane w związku z wyzwaniem zaopiekowania się starzejącymi rodzicami. W końcu zaś, w ostatniej fazie rozwoju człowieka, rodzeństwo wciąż zapewnia sobie wzajemne i bliskie kontakty oraz wsparcie emocjonalne – więzi te mogą ulegać ponownemu wzmocnieniu, szczególnie jako kompensacja różnego rodzaju strat. Bracia i siostry wchodzący w etap późnej dorosłości nierzadko dzielą się wspomnieniami, oceniają wcześniejsze doświadczenia oraz rekonstruują percepcję problemów, jakie występowały pomiędzy nimi, dzięki czemu mogą ujawnić się bardziej konstruktywne aspekty tych relacji. Do istotnych zadań rodzeństwa w tej fazie zalicza się także wzajemną pomoc finansową, wsparcie w chorobie i w rozwiązywaniu problemów z dorosłymi dziećmi.

Przedstawiony powyżej schemat powinien być jednak traktowany raczej jako pewien zarys teoretyczny, ponieważ na relacje pomiędzy rodzeństwem wpływa szereg rozmaitych czynników. Pierwszą grupę stanowią bez wątpienia te, które określają pozycję w rodzeństwie (kolejność urodzin, płeć i wiek rodzeństwa, jego liczba, różnice wieku pomiędzy dziećmi). Druga grupa czynników odsyła do takich determinant, jak m.in. cechy osobowości dzieci (i rodziców zapośredniczających niejako te kontakty), poziom intelektualny wszystkich członków rodziny, stosunek rodziców do dzieci oraz kształt relacji pomiędzy samymi rodzicami.

Relacje pomiędzy rodzeństwem na etapie dzieciństwa i w życiu dorosłym

Janusz Rusaczyk

– pedagog kulturoznawca, oligofrenopedagog, terapeuta z zakresu autyzmu, nauczyciel. Autor tekstów z zakresu pedagogiki, psychologii i szeroko pojętych nauk społecznych

fot. unsplash.com