Już październik: im dalej od wakacji, tym większe zmęczenie i topniejąca coraz bardziej cierpliwość. Tym, co może nam, nauczycielom, pomóc, aby praca nie stała się udręką i prostą drogą do wypalenia zawodowego, jest cnota pracowitości. Już samo pojęcie cnoty, czyli stałej dyspozycji do czynienia dobra, wskazuje na odpowiednią proporcję wysiłku i radości w wybieraniu tego, co dobre i właściwe dla nas samych i dla innych.

Dobrze pojęta pracowitość chroni nas przed nadmiernym aktywizmem i pracoholizmem. Nie ma nic wspólnego z perfekcjonizmem, który według niektórych uchodzi za dobrą i pożądaną cechę, a dobry nie jest. Pod wyżej wymienionymi postawami kryje się najczęściej lęk, własny niepokój, potrzeba kontroli czy niemożność zniesienia własnych ograniczeń, związanych z naszą niedoskonałą ludzką naturą.

Szkoła jest miejscem nie tylko zdobywania wiedzy, ale również miejscem wykuwania charakteru. Odbywa się to w relacji nauczyciel–uczeń. Przekazujemy wiedzę i umiejętności związane z przedmiotem, którego nauczamy, zaś swoją postawą, zwłaszcza w sposobie podejścia do ucznia i własnych obowiązków, stajemy się wzorem, przekazującym swoim życiem i przykładem pożądane postawy postępowania. Pracowitość pozwala nam podejmować zadania, do których jesteśmy zobligowani, z odpowiedzialnością i stałością. Stałość i wierność, zapobieganie zniechęceniu i wypaleniu, są bardzo istotne w naszej pracy, gdyż dzięki konsekwencji i cierpliwości, wykazywanej przez nas każdego dnia, możemy w sposób prawidłowy wychowywać młode pokolenie.

A jakie są zadania nauczyciela? Codzienne sumienne przygotowywanie się do lekcji. Do tego zobowiązuje nas nie tylko prawo oświatowe, ale przede wszystkim cnota sprawiedliwości, gdyż sprawiedliwe jest oddanie uczniom tego, co im się słusznie należy. Rzetelnie przekazana wiedza i umiejętności w trakcie dobrze zorganizowanej lekcji wpływa na budowanie dobra zbiorowości. Zadaniem szkoły jest należyte wykształcenie uczniów, wydobycie z nich tego, co najlepsze, aby w ten sposób swoim talentem służyli społeczeństwu. Pracowitość domaga się sumiennego wypełniania obowiązków, co znacząco wpływa na kształtowanie postawy zaangażowania u powierzonych nam uczniów. Nic bardziej nie pociąga ucznia jak przykład nauczyciela, który z pasją podchodzi do swojej lekcji, spotkania z uczniem, z innym nauczycielem. Poprzez solidne wypełnianie naszych obowiązków, wychowujemy uczniów do wolności i odpowiedzialności, a tym samym do wybierania dobra. Kształtując ich intelekt i charakter, przygotowujemy ich do dobrego wykonywania pracy w przyszłości w sposób wolny i odpowiedzialny.

Pracowitość pozwala efektywnie wykorzystywać czas, który jest przeznaczony zarówno na wykonanie powierzonego zadania, jak i na odpoczynek, który jest niezbędny w życiu człowieka. Szkoła rządzi się swym rytmem, który zostaje nam narzucony odgórnie. Mamy wyznaczony początek i koniec, mamy czas podsumowania, ale mamy też pewne zadania do zrealizowania, które nie zawsze można w sposób wymierny pokazać i zmierzyć, ubrać w statystyki i tabele. Dobre wykorzystanie czasu pozwala na mężne stawianie czoła sytuacjom niespodziewanym, które prędzej czy później nastąpią, gdyż są chlebem powszednim w pracy nauczyciela.

Ważne jest, aby przy tym nie gubić celu, do którego zdążamy. Wytrwałość w pracy, godzina po godzinie, dzień po dniu, pozwala dotrzeć do celów¹ i to właśnie roztropnie postawione cele edukacyjne i wychowawcze pozwalają pozostać na dobrej drodze, która wspomagana jest naszą pracowitością. To cel wyznacza kierunek, a cnota pracowitości pomaga w sposób uporządkowany do niego dążyć. Nie jest wówczas problemem elastyczne podejście do wcześniej zaplanowanej i przygotowanej przez nas pracy. To wyzwala kreatywność, a zarazem pozwala trzymać się obranego kursu. To pomaga w sytuacjach niestandardowych i niespodziewanych podejmować roztropne decyzje.

Praca polonisty, jak i każdego przedmiotowca, wykracza szeroko poza ramy podstawy programowej. Na polonistów – i tym samym na ich uczniów – czeka cała gama wydarzeń, sytuacji, tematów do podjęcia. Nauczyciel staje wciąż przed wyborem – kolejne wypracowanie, przedstawienie teatralne, lekcja muzealna i jeszcze jeden wiersz, a może jeszcze myśl tego filozofa. Czasami wydaje się nam, że nasi uczniowie koniecznie muszą usłyszeć o tym artyście malarzu, a tej rzeźby to już na pewno przegapić nie mogą. I tu właśnie czyha wiele pokus, kiedy to źle pojęta pracowitość przestaje być sprawnością kierującą ku dobru, a staje się kompulsywną koniecznością dążącą do podejmowania coraz to nowych działań. W tym przypadku mamy do czynienia z aktywizmem. „W ostatecznym rozrachunku aktywizm to postawa, która prowadzi do przyzwolenia na to, żeby człowieka porwały wydarzenia, nad którymi się nie panuje. W związku z tym niesie ze sobą pośpiech, a w konsekwencji nieporządek i nieskuteczność”². Bardzo ważne jest wprowadzenie ładu w nasze postępowanie, w którym się znajdzie miejsce na pracę, rozsądne wybory i odpoczynek. Będąc wzorem dla naszych uczniów, kształtujemy w nich roztropne podejście i do pracy, i do odpoczynku. Będąc z nami w relacji, mogą obserwować i uczyć się, jak osiąga się harmonię pomiędzy wysiłkiem – dobrze wykorzystując czas i nasze talenty – a odpoczynkiem, który jest potrzebny do zregenerowania naszych sił, odbudowania naszych zasobów, czyli tym samym chroni nas przed kompulsywnym działaniem. Pomaga również z lotu ptaka spojrzeć na higienę pracy naszych uczniów i potraktować ich na serio jako osoby również wykonujące pracę, do której są zobowiązani w szkole czy w domu.

Dobrze rozplanowana lekcja oparta o jasno wytyczony cel, zastosowanie odpowiednich metod pracy, rozbudzających ciekawość, możliwa jest dzięki temu, że na serio i z zaangażowaniem traktujemy powierzone nam zadania. Uczniowie nie potrzebują fajerwerków, ciągle zmieniających się warunków pracy, oni potrzebują kogoś, kto na własnym przykładzie pokaże, jak wykonać dobrą pracę z poszanowaniem czasu, własnych zasobów, a zarazem czerpać z tego przyjemność, czyli nauczy ich pracowitości.

Praca nauczyciela jest pracą nie tylko wymagającą i odpowiedzialną, ale szalenie inspirującą i wdzięczną, jeśli tylko będziemy w stanie zadbać o równowagę pomiędzy wysiłkiem wkładanym w pracę dobrze wykonaną a odnawianiem zasobów potrzebnych do jej realizacji.

Marta Mażewska – psycholog, psychoterpeuta, nauczyciel polonista od 2005 r. W latach 2014–1018 wicedyrektor ds. dydaktycznych w Szkole Podstawowej i Gimnazjum „Promienie”. Obecnie ekspert i szkoleniowiec Instytutu Edukacji Spersonalizowanej Educare. Psychoterapeuta par i osób dorosłych w Fundacji Pomocy Psychologicznej i Duchowej INIGO w Warszawie

fot. stockbroker/pl.123rf.com