Od jakiegoś czasu w mediach, w grach komputerowych i książkach, zwłaszcza kierowanych do młodego pokolenia, możemy zobaczyć określony wzorzec męstwa. Jest on związany z postaciami macho, ludźmi o nadludzkiej sile i nadludzkich zdolnościach, z mężczyznami (ale i z kobietami), którzy walczą, mszczą się za doznane krzywdy, zabijają i niszczą bez litości. Ich pasją jest pogoń za doznaniami, za adrenaliną, dlatego nieobce są im skoki na bungee, jazda z zawrotną prędkością i poszukiwanie tego, co pozwala przekraczać granice ludzkiej natury i wytrzymałości. Czy takie jest męstwo, które nazywamy cnotą?

Czym jest cnota męstwa?

Czytając Katechizm Kościoła Katolickiego dowiadujemy się że: „Męstwo jest cnotą moralną, która zapewnia wytrwałość w trudnościach i stałość w dążeniu do dobra. Umacnia decyzję opierania się pokusom i przezwyciężania przeszkód w życiu moralnym. Cnota męstwa uzdalnia do przezwyciężania strachu, nawet strachu przed śmiercią, do stawienia czoła próbom i prześladowaniom. Uzdalnia nawet do wyrzeczenia i do ofiary z życia w obronie słusznej sprawy. <Pan, moja moc i pieśń> (Ps 118,14). <Na świecie doznacie ucisku, ale miejcie odwagę: Jam zwyciężył świat!> (J 16,33)” (KKK, 1808).

Cnota męstwa jest postawą, stylem życia, który sprawia, że człowiek ma odwagę stawiać sobie wielkie moralne wymagania i umie im być wierny, zarówno w sprzyjających, jak i skrajnie przeciwnych warunkach. I dlatego właśnie cnota męstwa przynależy do świata ludzkiego w ogóle, a więc w takiej samej mierze jest ważna w życiu kobiety, jak i mężczyzny. Aby żyć życiem w pełni ludzkim, każdy codziennie musi pokonywać wiele trudności. Życie w wierności Bogu, życie w pełni moralne jest trudne i wymaga zarówno hartu ducha, jak i wierności łasce Bożej. Obie te postawy wynikają z cnoty męstwa.

Przez trudy do gwiazd

To słynne zdanie wypowiedział w starożytności Seneka. Wyraża ono w sposób obrazowy ludzkie doświadczenie, że aby osiągnąć to, co najlepsze, potrzebny jest wysiłek, bo „co ma wartość, to kosztuje”. Aby móc osiągnąć najwyższe dobra, trzeba walczyć przezwyciężając stale pojawiające się trudności. Dzieła literackie różnych kultur przedstawiają bohaterów wcielających słowa łacińskiej mądrości, której każdy człowiek pragnąłby również dla siebie: nil difficile volenti – „dla chcącego nic trudnego”. A zatem, nawet na poziomie ludzkim, męstwo jest doceniane i podziwiane.

Męstwo, cnota codzienności

Męstwo jest konieczne nie tylko w ekstremalnie trudnych doświadczeniach, ale również (a nawet przede wszystkim) w naszej codzienności. Bez cnoty męstwa nikt nie zdoła dochować wierności Bogu i Jego przykazaniom. Czasy, w których żyjemy, wymagają wręcz heroicznego męstwa, żeby zachować wierność Bogu, żeby żyć moralnością chrześcijańską. Proszę pomyśleć choćby o znajdowaniu czasu na modlitwę, na codzienną lekturę Pisma Świętego. Każdy kto ten czas znalazł wie, że musiał stoczyć ze sobą walkę. Musiał zrezygnować albo z jakiejś przyjemności, albo chwili wolnego czasu, albo w ogóle zmienić hierarchię wartości w swoim życiu. Do tego było potrzebne męstwo, ale jeszcze większego męstwa wymaga wierne trwanie w tym wyborze. Jak wielkiej odwagi i męstwa trzeba teraz, żeby otwarcie przyznawać się do wiary, żeby bronić życia nienarodzonych i chrześcijańskiej moralności. Męstwa potrzeba również w tym, żeby wytrwać w dobrym. Żeby po prostu dobrze, pięknie żyć w codzienności. A codzienność jest zwyczajna, prozaiczna, powtarzalna i trudno wystawić ją na pokaz, czy błyski reflektorów. Warto jednak zauważyć, że codzienność, jeśli ma być przeżywana w wierności prawu Bożemu, w którym miłość jest najważniejsza, jest po prostu trudna.

Przyjaźń męstwa z innymi cnotami

Męstwo lubi przyjaźń i bliską współpracę z kilkoma innymi cnotami. Do grona przyjaciół męstwa możemy wpisać:

• WIELKODUSZNOŚĆ. Cnota ta pomaga kochać całym sercem Boga i ludzi. Człowiek wielkoduszny daje świadectwo swej miłości i nie wstydzi się tego świadectwa, nie zadowala się przeciętnością, ale chce czynić dzieła wielkie i wspaniałe. Ma odwagę dążyć do pojednania nawet z największymi wrogami. Wielkoduszność w życiu codziennym małe rzeczy czyni z wielką miłością i wytrwałością. Jest wytrzymała w przeciwnościach i podjętych postanowieniach.

• CIERPLIWOŚĆ. Prowadzi do cierpienia w milczeniu, do znoszenia przeciwności wynikających ze zmęczenia, z cudzego charakteru, z niesprawiedliwości, i tak dalej. Iluzją jest pragnienie czynienia wielkich dzieł bez codziennego znoszenia w cierpliwości codziennych, małych trudów i przeciwności.

• ODWAGA. Pozwala podjąć każdą ofiarę lub ryzyko, byle tylko dochować wierności wybranym przez siebie wartościom. Nie ma nic wspólnego z brawurą i narażaniem życia. Pozwala bronić życia łaski uświęcającej w sobie, również za cenę wielkich wysiłków i wyrzeczenia.

• WYTRWAŁOŚĆ. Jest istotną cechą męstwa, to znak posiadania cnoty męstwa. Pozwala pokonywać długotrwałe i wielkie trudności. Trudne jest wytrwanie w postanowieniach, w modlitwie, w pokucie, służbie i miłości. Wytrwałość jest konieczna, aby osiągnąć zbawienie – „Kto wytrwa do końca, ten będzie zbawiony” (Mt 24,13).

• WIERNOŚĆ. Człowiek (nie tylko kobieta!) jest ze swej natury zmienny i niestały; aby być wiernym np. swemu powołaniu, trzeba żyć cnotą męstwa. Wierności trzeba uczyć się od Boga, bo Bóg jest wierny i czerpać przykłady wierności z życia tych, którzy umieli wiernie żyć.

Jak cnota męstwa ubogaca nasze życie?

Bez wątpienia cnota męstwa czyni nasze życie wartościowym i pięknym. Pomaga osiągnąć panowanie nad własnymi namiętnościami i pożądaniami, a przez to prowadzi do wewnętrznej wolności. Pozwala przezwyciężyć smutek, zniechęcenie, odrazę, niechęć i pokusę porzucenia drogi. Zwiększa odporność na przeciwności życia i wrogość otoczenia. Pomaga, aby mimo narażania się na krytykę, utratę dobrego imienia, sławy, majątku, a nawet życia, mężnie trwać przy wyznawanych wartościach, trwać w wierze. Wyzwala z egoizmu i pychy, pozwalając czynić wszystko na chwalę Boga i pożytek ludzi.

Jak rozwijać w sobie cnotę męstwa?

Modlić się o wiarę i zaufanie do Boga. Podejmować codzienny wysiłek pogłębiania wiary i życia z Bogiem. Praktykować codzienny rachunek sumienia. Podejmować konkretne postanowienia w pracy nad sobą. Gdy przychodzą przeciwności, trzeba podjąć wysiłek pokonywania ich.

W jaki sposób dzieci uczyć męstwa?

Warto wyznaczać dzieciom konkretne zadania i konsekwentnie (ale z miłością!) sprawdzać ich wypełnienie. Ważne tu jest tak samo nagradzanie, jak i wprowadzanie w życie konsekwencji wynikających z niewypełnionych zadań. Warto uczyć cierpliwości, choćby przez naukę czekania na wymarzone podarunki. Mądrą rzeczą jest uczyć dzieci umiaru (przez mądre odmowy drobnych przyjemności) i wierności w drobnych sprawach!

Komu potrzebna jest cnota męstwa?

Każdemu! Potrzebna jest ona zarówno w wymiarze ludzkim, jak i w odniesieniu do Boga. Bez niej nie osiągniemy zbawienia. Z cnotą męstwa możliwe jest życie w pełni piękne i wartościowe.

s. M. Urszula Kłusek SAC

– pallotynka, wieloletnia katechetka. Autorka artykułów i książek dla dzieci, rodziców, katechetów i nauczycieli. Prowadzi spotkania dotyczące współczesnych zagrożeń w wychowaniu i rozwoju dzieci