Bitwa Warszawska. Ocalenie Polski przed najazdem bolszewickim

wychowawca | 28 września 2020

Konspekt lekcji historii dla klasy IV szkoły podstawowej

Temat: Bitwa Warszawska. Ocalenie Polski przed najazdem bolszewickim

Informacje wstępne: Niniejszy scenariusz jest konspektem lekcji „rozszerzającej”, która niejako rozwija część zagadnień z ogólniejszego tematu „Józef Piłsudski i niepodległa Polska”. Budując scenariusz przyjąłem założenie, iż powinien on bazować na materiałach ogólnodostępnych i być na tyle elastyczny, aby istniała możliwość jego dalszego twórczego rozwoju i poszerzania/zmiany. Dodatkowo celowo zależało mi na wykorzystaniu „tradycyjnych” pomocy naukowych – lekcja realizowana za pomocą tekstu, źródeł i przede wszystkim przy aktywnym współudziale uczniów może być równie fascynująca, co „multimedialny fajerwerk”. Wreszcie, poprzez lekcję historii, chciałem pokazać również pewien aspekt wychowawczy i patriotyczny, jaki w procesie nauczania dziejów ojczystych można bardzo wyraźnie odnaleźć w czasie wspólnej pracy z uczniami.

W trakcie całego toku lekcji praca odbywa się przy użyciu systemu „plusów”. Uczniowie dbają o kulturę dyskusji, zgłaszając się i zabierając głos po wskazaniu. Plusy otrzymają na koniec lekcji osoby pracujące w czasie zajęć (a więc kulturalnie zgłaszające się i kulturalnie wypowiadające się, niezależnie od poprawności merytorycznej odpowiedzi oraz ochotnicy do czytania i rozwiązywania zadań). W trakcie lekcji plusa można dodatkowo otrzymać za wybitną merytorycznie wypowiedź. Pięć plusów daje piątkę z aktywności (zbierane w czasie kilku lekcji). Taki system zachęca każdego ucznia do rzetelnej pracy i pokazuje mu, że każdy ma prawo się wypowiedzieć i spróbować zmierzyć z zadaniami/pytaniami.

  1. Cele ogólne:

poznawcze: uczniowie dowiadują się o wojnie polsko-bolszewickiej i Bitwie Warszawskiej oraz ich znaczeniu dla losów ojczyzny i świata

kształcące: uczniowie ćwiczą umiejętność pracy z różnymi rodzajami źródeł oraz mapą

wychowawcze: uczniowie kształtują w sobie postawę patriotyczną – szacunek dla ojczyzny i dumę z dziedzictwa narodowego oraz postaw przodków.

  1. Cele szczegółowe:

uczeń pamięta:

daty: 11 XI 1918 (odzyskanie niepodległości), 1919–1921 (wojna polsko-bolszewicka), 15 VIII 1920 (kulminacja Bitwy Warszawskiej), 15 VIII każdego roku (Święto Wojska Polskiego), 15 VIII każdego roku (uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny)

postaci: Józefa Piłsudskiego (Naczelnika Państwa)

uczeń rozumie:

pojęcia: komunizm, bolszewicy, Bitwa Warszawska, Kresy Wschodnie, „Cud nad Wisłą”, kryptolog, Święto Wojska Polskiego, Grób Nieznanego Żołnierza

procesy: odzyskiwanie przez Polskę niepodległości, zagrożenie komunizmem ze Wschodu, mobilizację Polaków do obrony ojczyzny, znaczenie wygrania przez polskie wojska Bitwy Warszawskiej dla losów Polski i świata, wkład polskich kryptologów w wydarzenia Bitwy Warszawskiej

 

uczeń potrafi:

umieścić w czasie odrodzenie Polski po okresie zaborów, opisać ogólnie kształtowanie się Polski po I WŚ, omówić przyczyny wojny polsko-bolszewickiej, wskazać dwa główne cele najazdu bolszewickiego (zniszczenie Polski i rozprzestrzenienie rewolucji na Zachodzie), opisać walki roku 1920 ze szczególnym uwzględnieniem Bitwy Warszawskiej i jej znaczenia, połączyć wydarzenia Bitwy Warszawskiej z uroczystością Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

  1. Pomoce dydaktyczne i metody

podręcznik [B. Olszewska, W. Surdyk-Fertsch, G. Wojciechowski, „Wczoraj i dziś. Podręcznik do historii dla klasy czwartej szkoły podstawowej”, wyd. Nowa Era, (877/1/2017)]

atlas historyczny „[Historia Polski dla klasy IV szkoły podstawowej”, koord. Beata Chromik, wyd. Nowa Era]

zeszyt ćwiczeń [dla serii „Wczoraj i dziś”, klasa IV – B. Olszewska, W. Surdyk-Fertsch, T. Maćkowski, wyd. Nowa Era]

pogadanka

praca z tekstem podręcznika

burza mózgów

dyskusja

praca ze źródłem ikonograficznym

praca z mapą

praca pod kierunkiem.

  1. Tok lekcji

 

 

Etapy lekcji (czas orientacyjnie)

Treści

Czynności

1. Czynności techniczne (3’)

Przywitanie, sprawdzenie listy obecności i gotowości do pracy

Sprawdzenie czy uczniowie zrobili zadanie domowe z poprzedniej lekcji, ew. poprawienie błędów

2. Krótka odpowiedź ustna (jeden uczeń) będąca też rekapitulacją wtórną (6’)

Poprzedni temat lekcyjny („Józef Piłsudski i niepodległa Polska”)

Przykładowe pytania:

podaj lata trwania I WŚ

czym były Legiony Polskie

kto dowodził I Brygadą

co stało się z państwami zaborczymi w wyniku I WŚ

podaj datę odzyskania przez Polskę niepodległości

kto stanął na czele Polski bezpośrednio po I WŚ

w jakich latach trwała walka o polskie granice

jakie terytoria udało się Polsce odzyskać po I WŚ

3. Nawiązanie (1’)

Przypomnienie, iż na poprzedniej lekcji rozmawialiśmy ogólnie o walce o granicę wschodnią i zaznaczenie jak ona wyglądała

4. Podręcznik – tekst i fotografia str. 118 (4’)

Odzyskanie przez Polskę niepodległości

Komunizm i bolszewicy w Rosji

Zagrożenie ze Wschodu, próby ekspansji komunistów na zachód

Uczniowie czytają tekst ze str. 118 (ochotnicy po kilka zdań na głos), nauczyciel zadaje pytania do tekstu (np. o położenie geograficzne Polski względem Rosji) i fotografii (np. o opinię uczniów)

Nauczyciel omawia przeczytany i zobaczony materiał

5. Podręcznik – tekst i obrazek str. 119 (4’)

Wybuch wojny polsko-bolszewickiej

Naczelnik Państwa Józef Piłsudski i wyprawa kijowska 1920

Kontrofensywa bolszewików

Cel bolszewików: pokonanie Polski i dalsza ekspansja na Zachód

Wygląd polskiego wojska

Uczniowie czytają tekst ze str. 119 (ochotnicy po kilka zdań na głos)

Pod kierunkiem nauczyciela uczniowie analizują umundurowanie polskiego żołnierza

Pogadanka nauczyciela

Nauczyciel podsumowuje przeczytany materiał

6. Podręcznik – ramka str. 119 (3’)

Reakcja Polaków na najazd bolszewicki

Sposoby mobilizacji Polaków do walki

Uczniowie analizują tekst, zdjęcie i plakat, a następnie ochotnik odpowiada na pytanie związane z plakatem (Co symbolizuje czerwony potwór na przedstawionym plakacie)

7. Podręcznik – tekst str. 120 (5’)

Bitwa Warszawska

Przebieg starcia

Praca kryptologów

Skutki i znaczenie Bitwy Warszawskiej dla Polski i świata

Zakończenie walk, postanowienia pokojowe

Kresy Wschodnie

Na początku wspólnie zastanawiamy się kto to może być kryptolog

Uczniowie czytają tekst ze str. 120 (ochotnicy po kilka zdań na głos)

Ochotnik czyta ciekawostkę o kryptologach

Nauczyciel podsumowuje zdobyte wiadomości

Uczniowie robią burzę mózgów „co by było gdyby” i zastanawiają się jak mogłyby potoczyć się losy Polski i świata w sytuacji porażki w Bitwie Warszawskiej

8. Mapa „Walka o granice Polski w latach 1918–1922”, atlas str. 27 (3’)

Przebieg wojny polsko-bolszewickiej w czasie i przestrzeni

Bitwa Warszawska

Uczniowie samodzielnie analizują mapę

Nauczyciel zadaje pytania na forum klasy ochotnikom (np. Jakim kolorem zaznaczono ruchy wojsk polskich, a jakim bolszewickich; określ najdalszy zasięg wojsk bolszewickich – jakie z tego można wysnuć wnioski; wskaż miejsca ważniejszych bitew; co na mapie oznaczają poszczególne kolory; z czego może wynikać różnica w przebiegu frontu na początku 1920 i ostatecznych granic Polski)

9. Podręcznik – obraz str 120 (3’)

Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Znaczenie Bitwy Warszawskiej dla Polaków i jej opatrznościowy wymiar dla Polski

Uczniowie analizują obraz Jerzego Kossaka „Cud nad Wisłą”

Uczniowie starają się znaleźć na nim charakterystyczne elementy nawiązujące do tytułu i przypadającej 15 VIII uroczystości Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Dyskusja podsumowująca symbolikę obrazu i znaczenie wydarzenia

10. Podręcznik – tekst str. 121 (3’)

Święto Wojska Polskiego

Uczniowie czytają tekst ze str. 121 (ochotnicy po kilka zdań na głos)

Nauczyciel wyjaśnia znaczenie powrotu Święta Wojska Polskiego w 1992 roku

Uczniowie odpowiadają na pytanie (Z jakiej okazji obchodzimy Święto Wojska Polskiego)

11. Podsumowanie – rekapitulacja pierwotna (podręcznik str. 121) i notatka (8’)

Podsumowanie wiadomości

Nauczyciel zadaje na forum klasy pytania z sekcji „Sprawdź się”

Nauczyciel podsumowuje uzyskane odpowiedzi

Zapis notatki na tablicy/do zeszytów

12. Podsumowanie aktywności (1’)

Wpisanie plusów z komentarzem za co dany uczeń otrzymał plusa/plusy

13. Zadanie domowe i pożegnanie (1’)

Przedstawienie i omówienie poleceń:

Dla wszystkich na lekcję w następnym tygodniu (zad. 1,2 str. 73 i 4,6 str. 74 w ćwiczeniach)

Dla chętnych na plusa na lekcję w następnym tygodniu (zad. 3 str. 73 i 5,7 str. 74 w ćwiczeniach)

Dla chętnych na ocenę na lekcję za dwa tygodnie (miniprojekt str. 121 z podręcznika)

Pożegnanie z klasą

mgr Jakub Janik

nauczyciel historii, Szkoła Podstawowa „Wierchy” w Krakowie