Konspekt lekcji historii dla klasy IV szkoły podstawowej

Temat: Bitwa Warszawska. Ocalenie Polski przed najazdem bolszewickim

Informacje wstępne: Niniejszy scenariusz jest konspektem lekcji „rozszerzającej”, która niejako rozwija część zagadnień z ogólniejszego tematu „Józef Piłsudski i niepodległa Polska”. Budując scenariusz przyjąłem założenie, iż powinien on bazować na materiałach ogólnodostępnych i być na tyle elastyczny, aby istniała możliwość jego dalszego twórczego rozwoju i poszerzania/zmiany. Dodatkowo celowo zależało mi na wykorzystaniu „tradycyjnych” pomocy naukowych – lekcja realizowana za pomocą tekstu, źródeł i przede wszystkim przy aktywnym współudziale uczniów może być równie fascynująca, co „multimedialny fajerwerk”. Wreszcie, poprzez lekcję historii, chciałem pokazać również pewien aspekt wychowawczy i patriotyczny, jaki w procesie nauczania dziejów ojczystych można bardzo wyraźnie odnaleźć w czasie wspólnej pracy z uczniami.

W trakcie całego toku lekcji praca odbywa się przy użyciu systemu „plusów”. Uczniowie dbają o kulturę dyskusji, zgłaszając się i zabierając głos po wskazaniu. Plusy otrzymają na koniec lekcji osoby pracujące w czasie zajęć (a więc kulturalnie zgłaszające się i kulturalnie wypowiadające się, niezależnie od poprawności merytorycznej odpowiedzi oraz ochotnicy do czytania i rozwiązywania zadań). W trakcie lekcji plusa można dodatkowo otrzymać za wybitną merytorycznie wypowiedź. Pięć plusów daje piątkę z aktywności (zbierane w czasie kilku lekcji). Taki system zachęca każdego ucznia do rzetelnej pracy i pokazuje mu, że każdy ma prawo się wypowiedzieć i spróbować zmierzyć z zadaniami/pytaniami.

1. Cele ogólne:

– poznawcze: uczniowie dowiadują się o wojnie polsko-bolszewickiej i Bitwie Warszawskiej oraz ich znaczeniu dla losów ojczyzny i świata

– kształcące: uczniowie ćwiczą umiejętność pracy z różnymi rodzajami źródeł oraz mapą

– wychowawcze: uczniowie kształtują w sobie postawę patriotyczną – szacunek dla ojczyzny i dumę z dziedzictwa narodowego oraz postaw przodków.

2. Cele szczegółowe:

– uczeń pamięta:

daty: 11 XI 1918 (odzyskanie niepodległości), 1919–1921 (wojna polsko-bolszewicka), 15 VIII 1920 (kulminacja Bitwy Warszawskiej), 15 VIII każdego roku (Święto Wojska Polskiego), 15 VIII każdego roku (uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny)

postaci: Józefa Piłsudskiego (Naczelnika Państwa)

– uczeń rozumie:

pojęcia: komunizm, bolszewicy, Bitwa Warszawska, Kresy Wschodnie, „Cud nad Wisłą”, kryptolog, Święto Wojska Polskiego, Grób Nieznanego Żołnierza

procesy: odzyskiwanie przez Polskę niepodległości, zagrożenie komunizmem ze Wschodu, mobilizację Polaków do obrony ojczyzny, znaczenie wygrania przez polskie wojska Bitwy Warszawskiej dla losów Polski i świata, wkład polskich kryptologów w wydarzenia Bitwy Warszawskiej

 

– uczeń potrafi:

umieścić w czasie odrodzenie Polski po okresie zaborów, opisać ogólnie kształtowanie się Polski po I WŚ, omówić przyczyny wojny polsko-bolszewickiej, wskazać dwa główne cele najazdu bolszewickiego (zniszczenie Polski i rozprzestrzenienie rewolucji na Zachodzie), opisać walki roku 1920 ze szczególnym uwzględnieniem Bitwy Warszawskiej i jej znaczenia, połączyć wydarzenia Bitwy Warszawskiej z uroczystością Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

3. Pomoce dydaktyczne i metody

– podręcznik [B. Olszewska, W. Surdyk-Fertsch, G. Wojciechowski, „Wczoraj i dziś. Podręcznik do historii dla klasy czwartej szkoły podstawowej”, wyd. Nowa Era, (877/1/2017)]

– atlas historyczny „[Historia Polski dla klasy IV szkoły podstawowej”, koord. Beata Chromik, wyd. Nowa Era]

– zeszyt ćwiczeń [dla serii „Wczoraj i dziś”, klasa IV – B. Olszewska, W. Surdyk-Fertsch, T. Maćkowski, wyd. Nowa Era]

– pogadanka

– praca z tekstem podręcznika

– burza mózgów

– dyskusja

– praca ze źródłem ikonograficznym

– praca z mapą

– praca pod kierunkiem.

4. Tok lekcji

 

 

Etapy lekcji (czas orientacyjnie)	Treści	Czynności
1. Czynności techniczne (3’)		– Przywitanie, sprawdzenie listy obecności i gotowości do pracy – Sprawdzenie czy uczniowie zrobili zadanie domowe z poprzedniej lekcji, ew. poprawienie błędów
2. Krótka odpowiedź ustna (jeden uczeń) będąca też rekapitulacją wtórną (6’)	Poprzedni temat lekcyjny („Józef Piłsudski i niepodległa Polska”)	Przykładowe pytania: – podaj lata trwania I WŚ – czym były Legiony Polskie – kto dowodził I Brygadą – co stało się z państwami zaborczymi w wyniku I WŚ – podaj datę odzyskania przez Polskę niepodległości – kto stanął na czele Polski bezpośrednio po I WŚ – w jakich latach trwała walka o polskie granice – jakie terytoria udało się Polsce odzyskać po I WŚ
3. Nawiązanie (1’)		– Przypomnienie, iż na poprzedniej lekcji rozmawialiśmy ogólnie o walce o granicę wschodnią i zaznaczenie jak ona wyglądała
4. Podręcznik – tekst i fotografia str. 118 (4’)	– Odzyskanie przez Polskę niepodległości – Komunizm i bolszewicy w Rosji – Zagrożenie ze Wschodu, próby ekspansji komunistów na zachód	– Uczniowie czytają tekst ze str. 118 (ochotnicy po kilka zdań na głos), nauczyciel zadaje pytania do tekstu (np. o położenie geograficzne Polski względem Rosji) i fotografii (np. o opinię uczniów) – Nauczyciel omawia przeczytany i zobaczony materiał
5. Podręcznik – tekst i obrazek str. 119 (4’)	– Wybuch wojny polsko-bolszewickiej – Naczelnik Państwa Józef Piłsudski i wyprawa kijowska 1920 – Kontrofensywa bolszewików – Cel bolszewików: pokonanie Polski i dalsza ekspansja na Zachód – Wygląd polskiego wojska	– Uczniowie czytają tekst ze str. 119 (ochotnicy po kilka zdań na głos) – Pod kierunkiem nauczyciela uczniowie analizują umundurowanie polskiego żołnierza – Pogadanka nauczyciela – Nauczyciel podsumowuje przeczytany materiał
6. Podręcznik – ramka str. 119 (3’)	– Reakcja Polaków na najazd bolszewicki – Sposoby mobilizacji Polaków do walki	– Uczniowie analizują tekst, zdjęcie i plakat, a następnie ochotnik odpowiada na pytanie związane z plakatem (Co symbolizuje czerwony potwór na przedstawionym plakacie)
7. Podręcznik – tekst str. 120 (5’)	– Bitwa Warszawska – Przebieg starcia – Praca kryptologów – Skutki i znaczenie Bitwy Warszawskiej dla Polski i świata – Zakończenie walk, postanowienia pokojowe – Kresy Wschodnie	– Na początku wspólnie zastanawiamy się kto to może być kryptolog – Uczniowie czytają tekst ze str. 120 (ochotnicy po kilka zdań na głos) – Ochotnik czyta ciekawostkę o kryptologach – Nauczyciel podsumowuje zdobyte wiadomości – Uczniowie robią burzę mózgów „co by było gdyby” i zastanawiają się jak mogłyby potoczyć się losy Polski i świata w sytuacji porażki w Bitwie Warszawskiej
8. Mapa „Walka o granice Polski w latach 1918–1922”, atlas str. 27 (3’)	– Przebieg wojny polsko-bolszewickiej w czasie i przestrzeni – Bitwa Warszawska	– Uczniowie samodzielnie analizują mapę – Nauczyciel zadaje pytania na forum klasy ochotnikom (np. Jakim kolorem zaznaczono ruchy wojsk polskich, a jakim bolszewickich; określ najdalszy zasięg wojsk bolszewickich – jakie z tego można wysnuć wnioski; wskaż miejsca ważniejszych bitew; co na mapie oznaczają poszczególne kolory; z czego może wynikać różnica w przebiegu frontu na początku 1920 i ostatecznych granic Polski)
9. Podręcznik – obraz str 120 (3’)	– Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – Znaczenie Bitwy Warszawskiej dla Polaków i jej opatrznościowy wymiar dla Polski	– Uczniowie analizują obraz Jerzego Kossaka „Cud nad Wisłą” – Uczniowie starają się znaleźć na nim charakterystyczne elementy nawiązujące do tytułu i przypadającej 15 VIII uroczystości Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – Dyskusja podsumowująca symbolikę obrazu i znaczenie wydarzenia
10. Podręcznik – tekst str. 121 (3’)	Święto Wojska Polskiego	– Uczniowie czytają tekst ze str. 121 (ochotnicy po kilka zdań na głos) – Nauczyciel wyjaśnia znaczenie powrotu Święta Wojska Polskiego w 1992 roku – Uczniowie odpowiadają na pytanie (Z jakiej okazji obchodzimy Święto Wojska Polskiego)
11. Podsumowanie – rekapitulacja pierwotna (podręcznik str. 121) i notatka (8’)	Podsumowanie wiadomości	– Nauczyciel zadaje na forum klasy pytania z sekcji „Sprawdź się” – Nauczyciel podsumowuje uzyskane odpowiedzi – Zapis notatki na tablicy/do zeszytów
12. Podsumowanie aktywności (1’)		– Wpisanie plusów z komentarzem za co dany uczeń otrzymał plusa/plusy
13. Zadanie domowe i pożegnanie (1’)		Przedstawienie i omówienie poleceń: – Dla wszystkich na lekcję w następnym tygodniu (zad. 1,2 str. 73 i 4,6 str. 74 w ćwiczeniach) – Dla chętnych na plusa na lekcję w następnym tygodniu (zad. 3 str. 73 i 5,7 str. 74 w ćwiczeniach) – Dla chętnych na ocenę na lekcję za dwa tygodnie (miniprojekt str. 121 z podręcznika) – Pożegnanie z klasą

mgr Jakub Janik

– nauczyciel historii, Szkoła Podstawowa „Wierchy” w Krakowie