Temat: Zbrodnia katyńska

Cele lekcji:

– zapoznanie ucznia z genezą, przebiegiem i znaczeniem zbrodni katyńskiej,

– zapoznanie ucznia z miejscami w Polsce i na świecie, które upamiętniają ofiary tej zbrodni,

– zapoznanie ucznia z uroczystościami państwowymi i lokalnymi odbywającymi się w Polsce oraz na świecie, podczas których honorujemy pamięć ofiar zbrodni katyńskiej.

Metody pracy:

– wykład,

– emisja filmu,

– prezentacja multimedialna,

– test wiedzy.

Środki dydaktyczne:

– laptop,

– rzutnik.

Grupa wiekowa: szkoła średnia.

Czas zajęć: 45 minut.

Przebieg zajęć:

1. Wstęp (5 minut)

Przywitanie grupy oraz podania tematu i przebiegu zajęć. Informujemy, że jednogłośną decyzją polskiego Sejmu z 2007 r. corocznie dnia 13 kwietnia obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Wspominamy wówczas grono około 22 tysięcy polskich oficerów, którzy na rozkaz Józefa Stalina zostali zamordowani przez NKWD wiosną 1940 r. Warto wspomnieć słowa marszałka Józefa Piłsudskiego, że „Naród, który traci pamięć przestaje być Narodem – staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium”.

2. Emisja klipu muzycznego lub filmu poświęconego omawianemu wydarzeniu (6 minut) – odtworzenie filmu pt. „Katyń 1940” (autor: M. Palluth) – www.youtube.com/watch?v=7tR5UUCKhgg lub klipu muzycznego zespołu Horytnica – „Katyńskie łzy” – https://www.youtube.com/watch?v=2_2UJvq-6kQ

3. Wykład i prezentacja multimedialna (20–25 minut).

Omawianie zbrodni katyńskiej powinno rozpocząć się od informacji dotyczących politycznego zbliżenia się III Rzeszy i Związku Radzieckiego, podpisania paktu Ribbentrop–Mołotow.

Pierwszy slajd: Przedstawia podzieloną pomiędzy naszych sąsiadów mapę Polski, zdjęcie Wiaczesława Mołotowa podpisującego pakt o nieagresji wraz pozującymi w tle Józefem Stalinem i Joachimem von Ribbentropem. Można dodać karykaturalny obrazek ukazujący Adolfa Hitlera i Józefa Stalina jako małżonków.

Drugi slajd: Informacja o rozpoczętej 17 września 1939 r. agresji radzieckiej ze zdjęciem sowieckiego czołgu. W wyniku napaści radzieckich żołnierzy bezpowrotnie tracimy Kresy Wschodnie i między innymi takie miasta jak Lwów, Brześć, Grodno czy Wilno. Sowieci wchodzą na nasze terytorium, mordują część polskich obrońców, a pozostałych lokują w obozach jenieckich.

Trzeci slajd: Mapa z zaznaczonymi Ostaszkowem, Kozielskiem i Starobielskiem. W tamtejszym ośrodkach odosobnienia spędzają zimę polscy oficerowie. Jeńcami zajmuje się nie wojsko, lecz NKWD.

Czwarty slajd: Początek kłamstwa katyńskiego – więźniowie nie przeczuwali zbliżającej się tragedii, tym bardziej że byli znośnie traktowani, żywieni, mieli możliwość korespondowania z rodzinami.

Piąty slajd: Faktografia – 5 marca 1940 Józef Stalin wydaje rozkaz wymordowania polskich jeńców wojennych. Jeńcy z Kozielska byli mordowani w Katyniu i Smoleńsku, oficerowie ze Starobielska byli zabijani w Charkowie, a z obozu w Ostaszkowie zginęli w Twerze – pochowani zostali w Miednoje. Inne masowe groby są w Kuropatach pod Mińskiem oraz w Bykowni pod Kijowem. Staramy się na mapie pokazać wszystkie te wymienione miejscowości. Realizacja rozkazu Stalina trwa przez całą wiosnę, ale dopiero trzy lata po jej dokonaniu zbrodnia ta wychodzi na jaw i przedostaje się do opinii publicznej.

Szósty slajd: Odkrycie zbrodni – dalszy ciąg kłamstw – 13 kwietnia 1943 r. wycofujący się z terenów obecnej zachodniej Rosji niemieccy żołnierze odkrywają masowe groby w katyńskim lesie. Władze sowieckie nie przyznają się do winy, a całą odpowiedzialność za dokonanie zbrodni zrzucają na III Rzeszę. Taka retoryka będzie obowiązywać w naszym kraju przez cały okres istnienia Polski Ludowej. Dopiero 13 kwietnia 1990 r. prezydent ZSRR, Michaił Gorbaczow, oficjalnie przyznał, że mordu dokonały sowieckie służby.

Zamordowani jeńcy wojenni byli w większości oficerami rezerwy Wojska Polskiego i na co dzień przedstawicielami zawodów inteligenckich. Dla Józefa Stalina, który realizował politykę ekspansji terytorialnej Związku Radzieckiego oraz narzucania systemu komunistycznego, byli oni osobami niewygodnymi w obliczu budowania późniejszego powojennego świata. Polska miała już się nie odrodzić, a jeżeli już wróci na mapę Europę, to w postaci podporządkowanego państwa. Wiadomym faktem jest, że łatwiej jest to uczynić gdy wyeliminuje się elitę społeczeństwa, jaką są na przykład nauczyciele, prawnicy, lekarze, inżynierowie, urzędnicy czy ekonomiści. Ostatecznie państwo polskie wróciło na mapę polityczną, ale przez blisko pół wieku samo o sobie nie decydowało i każda ważna decyzja odnośnie do naszej Ojczyzny zapadała w Moskwie. Pomimo sprzeciwu większości społeczeństwa, w Polsce zapanował system komunistyczny, a władzę objęli usłużni radzieckim przywódcom politycy. Kto wie czy do tego by doszło, gdyby osoby zamordowane wiosną 1940 r. dalej by żyły.

Siódmy slajd: Nekropolie. Obecnie na terenie lasu katyńskiego znajduje się wzniesiony w latach 1999–2000 cmentarz wojenny. W 2000 r. ukazała się księga cmentarna, zawierająca listę pochowanych tam ofiar zbrodni katyńskiej wraz z krótkimi biogramami. Zawartych jest na niej 4406 nazwisk. W tych samych latach wzniesione zostały również cmentarze wojenne w Miednoje i Charkowie – proponuję, aby zamieścić zdjęcia tychże nekropolii i wymienić liczby pochowanych tam ofiar zbrodni katyńskiej.

Kolejne slajdy: Miejsca pamięci – na stronie http://katyn.polskiswiat.online znajduje się mapa zawierająca ponad 350 takich obiektów. Warto zaznajomić młodzież z obiektami upamiętniającymi ofiary tej zbrodni w swojej okolicy i zachęcić do złożenia im hołdu. Zamieśćmy na slajdach zdjęcia wybranych miejsc z Polski i zagranicy. Na ww. mapie znajdziemy np. Tablicę Katyńską w Wellington (Nowa Zelandia), Pomnik Katyński w Johannesburgu (RPA) czy Pomnik Katyński w Jersey City (USA). Ten ostatni znajduje się w bardzo reprezentacyjnym miejscu, obok niego roztacza się piękny i rozległy widok na Manhattan, ale kilka lat temu tamtejsze władze były bliskie podjęcia decyzji, by przenieść ten pomnik w inne, znacznie mniej eksponowane miejsce. Na szczęście zdecydowany sprzeciw amerykańskiej Polonii doprowadził do pozostawienia pomnika tam gdzie stoi – i to w dodatku na prawach użytkowania wieczystego.

Slajdy kończące: Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej – 13 kwietnia. W całym kraju odbywają się uroczyste obchody. Należy o nich wspomnieć i wyświetlić na kolejnych slajdach zdjęcia z organizowanych w ubiegłych latach uroczystości centralnych, jak i tych które odbyły się w naszych miejscowościach bądź w ich pobliżu. Zachęcajmy młodzież do uczestniczenia w tych wydarzeniach. Oczywiście powinno się przy okazji odnieść do katastrofy smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 r. Wówczas przedstawiciele państwa polskiego zmierzali na cmentarz wojenny w lesie katyńskim, by oddać hołd ofiarom zbrodni w jej 70. rocznicę. Wszyscy wiemy, jak to się skończyło i na ile pytań związanych z tym wydarzeniem nie udaje się nam do dziś odpowiedzieć.

4. Test wiedzy (10 minut) – dziesięciu pytań. Do każdego przypisane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa:

– W którym roku została zrealizowana zbrodnia katyńska?

– Nazwa radzieckiego organu bezpieczeństwa, którego funkcjonariusze wymordowali polskich oficerów w lesie katyńskim.

– Którego dnia obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej?

– Nazwa umowy politycznej pomiędzy ZSRR a III Rzeszą z 23 sierpnia 1939, będąca zapowiedzią IV rozbioru Polski.

– Które z podanych miast bezpowrotnie zostało utracone przez Polskę w 1939 r.?

– Po ilu latach ZSRR przyznał się do sprawstwa zbrodni katyńskiej?

– Którego dnia września 1939 r. ZSRR zbrojnie napadł na Polskę?

– W którym amerykańskim mieście znajduje się słynny pomnik katyński, ukazujący zakneblowanego żołnierza z wbitym w plecy karabinem?

– W którym z podanych miejscowości nie znajduje się cmentarz wojenny, na którym pochowane są ofiary omawianej zbrodni?

– Z którymi państwami obowiązywały Polskę sojusze wojskowe jesienią 1939 r.?

Ułożenie pytań, odpowiedzi i forma oceny znajdują się w gestii nauczyciela. Można także zrezygnować z zamieszczenia sugerowanych odpowiedzi. Ponieważ pytania nie są trudne, a temat zajęć jest niezwykle istotny to proponuję nagradzać jedynie osoby które na wszystkie pytania odpowiedziały bezbłędnie.

Maciej Palluth

– nauczyciel historii w Prywatnym Liceum Ogólnokształcącym im. prof. J. Venuleta oraz wychowawca w Bursie Młodzieżowej w Nowym Targu. Prywatnie – poza historią – interesuje się sportem, podróżami oraz oglądaniem i uczestniczeniem w teleturniejach. Zwycięzca jednego z odcinków „Jeden z dziesięciu”

Bibliografia:

Andrzej Przewoźnik, Katyń. Zbrodnia, prawda, pamięć, Świat Książki, 2010

Józef Mackiewicz, Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary, Wydawnictwo Antyk Marcin Dybowski, 1997

https://katyn.ipn.gov.pl/

dzieje.pl/aktualnosci/zbrodnia-katynska

katyn.polskiswiat.online

fot. Wikipedia