Wielowymiarowość poznania ludzkiego. Antropologia filozoficzna w służbie wychowania (cz. IV)

Pewien hiszpański filozof, Alejandro Llano, napisał kilka lat temu książkę pt. Cud nad cudami: poznajemy. Rzeczywiście, jest się nad czym zachwycać. Według Arystotelesa to poznanie intelektualne wyróżnia człowieka spośród świata zwierząt: człowiek to zwierzę rozumne. W niniejszym artykule przedstawię sześć poziomów poznania ludzkiego według Leonarda Polo.

Zwierzęta tym różnią się od roślin, że wyposażone są w zmysłowy aparat poznawczy: poznają wzrokowo, słuchem, węchem, smakiem, dotykiem, a przy użyciu wyobraźni zapamiętują i posługują się instynktem. Człowiek, poza poznaniem zmysłowym, jednocześnie rozumuje: abstrahuje tworząc pojęcia uniwersalne i dokonuje logicznych wnioskowań. Przykładem poznania rozumowego jest geometria: idea trójkąta równobocznego to myśl zrodzona w rozumie. Zachwycające jest to, że wszyscy możemy pomyśleć dokładnie tę samą ideę trójkąta, którą miał również Pitagoras 2500 lat temu. Idee to coś niematerialnego, niezmiennego, wiecznego.

Jednak serce zna takie racje, których rozum nie pojmuje (Pascal). Poznanie głębokie, przekraczające schematy logiki, określa się często słowem intuicja. Według teorii poznania Leonarda Polo, możemy wyróżnić cztery poziomy poznania intuicyjnego, którymi obdarzeni są wszyscy ludzie. Dogłębne ich wyjaśnienie wymagałoby wielu stron, dlatego spróbuję przedstawić je bardzo skrótowo, zaznaczając jak dbałość o rozwijanie każdego z nich w procesie wychowania człowieka ma ogromne znaczenie w jego kształtowaniu jako osoby.

Poza suchym zdobywaniem wiedzy (poznanie pamięciowe i logiczne), ważne jest osobiste doświadczenie: to ja poznaję; to ja mam zdolność poszerzania mojej wiedzy. Chodzi tu o samoświadomość psychiczną. Konkretne treści logiczne czy wiedzę na dany temat możemy przekazać wychowankom, natomiast doświadczenie jej zdobywania jest zawsze osobiste i nieprzekazywalne. Dlatego tak istotne jest, aby to uczeń dochodził aktywnie do poznania, niż aby nauka przypominała pasywne przyjmowanie treści.

Następnym poziomem jest poznanie metafizyczne, czyli zdanie sobie sprawy z tego, że świat, w którym żyję, jest rzeczywisty, prawdziwy. W dobie mediów społecznościowych i gier komputerowych łatwo jest sparaliżować w sobie tę zdolność poznawczą. Niektórzy zdają się żyć głównie w świecie wirtualnym i mają słaby kontakt z rzeczywistością. Poznanie metafizyczne zachodzi poprzez kontemplację przyrody, jest zachwytem nad pięknem dzieł sztuki i zaakceptowaniem prawdy o otaczającym nas świecie. Dlatego tak wielką wartość mają w edukacji wycieczki, kontakt z przyrodą, spotkanie ze sztuką, wyjście poza cztery ściany klasy.

Jeszcze głębszym rodzajem poznania jest mądrość, czyli zdanie sobie sprawy z wartości, jaką ma osoba ludzka. Nie można traktować człowieka jak przedmiotu, gdyż każdy ma wrodzoną wolność, duchową godność i warty jest miłości. Człowiek jest po to, aby kochać i być kochanym, jak mawiała św. Matka Teresa z Kalkuty. Poznanie mądrościowe to poznanie przez miłość. Rozwijanie kompetencji rozumu, budowanie silnej psychiki oraz kontemplacja prawdy i piękna okażą się jałowe, jeżeli człowiek nie będzie wzrastał w mądrości. Osoba inteligentna o wielkim ego i znająca się dobrze na świecie może stać się dyktatorem czy sadystą, jeśli nie zna miłości i się nią nie kieruje w życiu. Uczenie przyjaznych relacji z innymi to kluczowy element edukacji.

Najgłębszą wrodzoną zdolnością poznawczą człowieka jest poznanie transcendentalne, czyli otwartość na transcendencję. Jest to pokora wobec przekraczającej mnie rzeczywistości i zdolność do zadawania sobie wielkich pytań o początek, cel i sens tego, co istnieje. To otwartość na Boga, obecna w mądrości wszystkich kultur świata. Prawidłowa edukacja powinna prowadzić wychowanka do stawiania sobie takich pytań oraz wspierać znajdowanie na nie odpowiedzi.

ks. Adam Sołomiewicz

– kapelan szkoły „Żagle” w Warszawie, doktor filozofii (Uniwersytet Nawarry) w dziedzinie antropologii

fot. vince-fleming/unsplash.com