Od lat wielu autorów zwraca uwagę na fakt zmniejszającego się czytelnictwa wśród chłopców w porównaniu do dziewcząt¹. Także wśród uczniów niechętnych czytaniu książek więcej jest chłopców². Eksperci od dysleksji rozwojowej zauważają, że występuje ona czterokrotnie częściej u chłopców, co skutkuje zniechęceniem do czytania³. Czy zatem jest możliwe, aby zachęcić i zmotywować uczniów do czytania?

Najważniejszą rolę w motywowaniu dziecka w szkole podstawowej odgrywają rodzice, często wpływ ten przedłuża się aż do uzyskania dorosłości. Rodzice, którzy sami dużo czytają, posiadają bogate księgozbiory, kupują, bądź pożyczają książki, silniej angażują się w kolejne etapy socjalizacji czytelniczych swoich dzieci. (…). Rodzice dzieląc się własnymi zainteresowaniami i pokazując, że można je pogłębiać poprzez czytanie, kształtują motywacje czytelnicze uczniów, kierowane ciekawością i potrzebą poszerzania wiedzy za pomocą lektury książkowej⁴. Warto promować „kulturę rodzinnego czytania” – i podczas szkolnych wykładów i warsztatów dla rodziców zwracać uwagę na ten ważny element edukacji.

Co czytać?

Jest niezwykle istotne co proponujemy do czytania. Sformułowanie „nie ważne co czyta, ważne, że czyta” jest błędne, i należy je czym prędzej porzucić. Najistotniejsze jest właśnie, co się czyta, gdyż czytający szuka w książkach odpowiedzi na nurtujące go pytania. Jeśli ich nie znajduje – nie będzie kontynuować czytania. Nawet mały chłopak ma wielkie pragnienia, chce być odważny, bronić innych, brać udział w niebezpiecznych akcjach ratujących życie innym itd. Utożsamiając się z bohaterem chłopiec przeżywa to, co przeżywa bohater, a jednocześnie kształtuje swoją osobowość zbliżając ją do tego, co reprezentuje bohater. Książki dla chłopców powinny pokazywać mężczyzn godnych naśladowania, aby mogli marzyć o dorastaniu do takiego poziomu. Inną cechą charakterystyczną chłopców jest dynamizm, energia, stąd książki dla chłopców powinny zachęcać do działania.

Jak wynika z badań Biblioteki Narodowej przeprowadzonych wśród gimnazjalistów chłopcy wolą książki z gatunku fantastyki i przygodowe, a dziewczęta książki obyczajowe, z wątkami romantycznymi⁵, zatem zróżnicowanie lektur szkolnych pod kątem płci jest niezbędne: Lektury powinny być tak dobierane, żeby uwzględnić potrzeby i zainteresowania obu płci. Zwłaszcza powinna być przemyślana strategia włączania do aktywności czytelniczej chłopców⁶.

Proedukacja

Przygotowanie do pełnienia naturalnej roli życiowej męża i ojca (oraz przygotowanie dziewcząt do roli żony i matki) jest jednym z najważniejszych zadań rodziców, a szkoła powinna ich w tym zadaniu wspierać. Tej roli chłopiec uczy się już od dziecka – nie jest to stereotyp czy stygmatyzacja, ale zrozumienie natury antropologicznej chłopca – on chce być dzielnym, aktywnym, odpowiedzialnym mężczyzną. Książki, które czytają dzieci już od najmłodszych lat mają wpływ na wizję ich roli w przyszłości. Dlatego starajmy się wybierać takie książki, które mogą stanowić osobowy wzór dla chłopców i które pomogą zrozumieć, jaką rolę ma do spełnienia mężczyzna w rodzinie, w społeczeństwie⁷.

Książki w klasie

Chłopcy chcą czytać to, co lubią – dlatego warto stworzyć możliwość przyniesienia do szkoły ich ulubionych książek i utworzenia z nich biblioteczki klasowej. Rozmawiając z kolegami i nauczycielami o książkach, wymieniając się lekturami i wrażeniami po ich przeczytaniu chłopcy uczą się, że książka jest nie tylko sposobem na przyjemne spędzenie czasu, ale ważnym elementem „wymiany myśli”, osobistego rozwoju. Można także zachęcać uczniów, aby aktualnie czytaną książkę położyli na ławce w ciągu dnia. Dla niektórych będzie to pokusa i okazja do rozproszenia, ale dla wielu – szansa na dobre wykorzystanie czasu: jeśli wykonają już wszystkie zadania zaproponowane przez nauczyciela, mogą zatopić się w lekturze, czekając, aż pozostali koledzy ukończą sprawdzian, czy kartę pracy.

Lekcje czytania

Dobrą metodą promocji czytelnictwa jest wprowadzenie lekcji czytania w szkole: jedna godzina lekcyjna w tygodniu, (a najlepiej – każdego dnia) przeznaczona jest na czytanie. Gdy wszyscy uczniowie zasiadają z wybraną książką do ławki wówczas cała klasa (lub szkoła) zamienia się w czytelnię. Uczniowie odkrywają pracę w ciszy, tak bardzo potrzebnej i tak rzadkiej w szkole. W tym samym czasie także nauczyciele zagłębiają się w lekturze. Czytanie staje się czymś powszechnym, naturalnym, oczywistym i miłym. Pod koniec lekcji jeden lub dwóch uczniów opowiada o czytanej książce, podając nie tylko autora i tytuł, ale także streszczając główny wątek książki. Może także odnieść się do przekazywanych w książce wartości, takich jak cnoty bohatera, relacje rodzinne czy miłość do ojczyzny. A gdy nauczyciel podzieli się swoimi myślami, które zrodziły się pod wpływem lektury, efekt jest jeszcze silniejszy. Warto spróbować.

Rywalizacja

Chłopcy lubią rywalizację. Nie byłoby dobrze, gdyby wkraczała ona we wszelkie dziedziny życia, ale w edukacji może czasami być przydatna. Stąd w naszej szkole zaproponowaliśmy chłopcom „Mistrzostwa Czytelnictwa” polegające na rywalizowaniu w czytaniu wskazywanych raz na miesiąc książek. Rywalizacja odbywała się na poziomie wiekowym. Do każdego rocznika przypisaliśmy konkretne lektury, których plakaty pojawiały się na ścianie klasy z comiesięczną regularnością. Każdy uczestnik „Mistrzostw” dostawał legitymację, w której zbierał podpisy po przeczytaniu książki, co było weryfikowane dzięki specjalnym kartom pracy. Pod koniec miesiąca odbywała się lekcja, w czasie której uczniowie pisali wypracowanie w specjalnym zeszycie odpowiadając na jedno z podanych pytań. Konkurs trwał przez cały rok, a na zakończenie wszyscy, którzy przeczytali zestaw książek otrzymali scyzoryki – bardzo atrakcyjny prezent dla chłopców, oraz inne, drobniejsze nagrody. Ta odrobina rywalizacji sprawiła, że w klasach była „atmosfera czytelnicza”, i ponad połowa uczniów brała udział w tych Mistrzostwach. Dodatkową atrakcją dla uczestników był udział w planszowym wyścigu Formuły I. Każdy uczestnik otrzymał swój bolid i poruszał się na planszy z prędkością odpowiednią do ilości przeczytanych stron książki.

Gry terenowe

Chłopcy uwielbiają gry terenowe – najlepiej pełne przygód i niebezpiecznych sytuacji. Warto to wykorzystać i przygotować (np. we współpracy z harcerzami, czy klubami działającymi przy szkole) gry, których fabuła oparta jest na kanwie powieści dla dzieci/ młodzieży, a warunkiem do jej przystąpienia jest przeczytanie zadanej książki. (Przeczytanie jest niezbędne, gdyż np. przejście do kolejnego punktu gry wiąże się z wykorzystaniem wiedzy płynącej z książki). Gry mogą przygotować też sami uczniowie (z pomocą opiekunów) – mogą więc promować swoje ulubione lektury, zapalając kolegów do przeczytania ich, aby zdobyć zwolenników swojego scenariusza. Również narrację wycieczek, „zielonych szkół” czy obozów wakacyjnych można oprzeć na wybranej lekturze – zachęcając uczestników nie tylko do czytania książki, ale także do przygotowania odpowiednich strojów czy atrybutów występujących w powieści. W ten sposób można zachęcić do czytania nawet najbardziej wymagających lektur!

Stawianie ambitnych celów, wprowadzanie elementów rywalizacji, dbanie o dostosowane do zainteresowań chłopców treści lektur to warunek zainteresowania nimi uczniów. Pozytywne emocje związane z czytaniem książek – zarówno w domu rodzinnym, jak i szkole motywują uczniów do czytania. Łatwy dostęp do lubianych lektur, stworzenie miejsca i okazji do wspólnego czytania może sprawić, że czytanie stanie się codziennym nawykiem, a wybór wartościowych książek umożliwi refleksję nad samym sobą i przyczyni się do pełnego, głębokiego wychowania człowieka dojrzałego.

Piotr Giertych – doktor teologii i magister inżynier leśnictwa. Pracował w Szkole Żagle dla chłopców Stowarzyszenia Sternik od jej początków jako nauczyciel i wicedyrektor. Pomysłodawca „Orszaku Trzech Króli”, inicjator portalu promującego wartościowe książki www.lektar.pl, autor artykułów dotyczących edukacji oraz książek. Prowadzi własne wydawnictwo.