Hanna Chrzanowska (7 X 1902 – 29 IV 1973), błogosławiona pielęgniarka, nauczycielka pielęgniarstwa, organizatorka kształcenia teoretycznego i praktycznego w zakresie Pielęgniarstwa Domowego i Przyszpitalnego. Organizatorka Pielęgniarstwa Parafialnego nad ubogimi, opuszczonymi chorymi na obszarze diecezji krakowskiej, przy współpracy z ówczesnym metropolitą krakowskim ks. kard. Karolem Wojtyłą, późniejszym papieżem św. Janem Pawłem II. Publicystka, literatka, redaktorka naczelna zawodowego miesięcznika „Pielęgniarka Polska”, w którym zamieszczała wiele artykułów. Autorka podręcznika dla średnich szkół medycznych „Pielęgniarstwo w Otwartej Opiece Zdrowotnej”¹. Na zlecenie Ministerstwa Zdrowia szkoliła kadrę kierowniczą placówek medycznych i pedagogiczną – szkół medycznych w zakresie pielęgniarstwa społecznego. Pełniła ważne funkcje kierownicze w kilku renomowanych szkołach pielęgniarstwa w kraju.

Urodziła się w Warszawie, była córką Wandy z domu Szlenkier i prof. Ignacego Chrzanowskiego, który w roku 1910 objął Katedrę Historii Literatury na Uniwersytecie Jagiellońskim. Miała starszego brata Bohdana. Po przeprowadzeniu się rodziny do Krakowa, Hanna uczęszczała do szkoły prowadzonej przez Stanisławę Okołowiczówną przy ul. Pańskiej². Była to jedna z lepszych szkół stopnia podstawowego, Uczył w niej m.in. Marian Falski, autor Elementarza. W szkole zaprzyjaźniła się z Anielką Chałubińską, wnuczką Tytusa Chałubińskiego, późniejszą profesor geografii³.

W zakresie szkoły średniej Hanna podjęła naukę w gimnazjum ss. Urszulanek, gdzie zyskała opinię nadzwyczajnej uczennicy. W roku 1920 zdała maturę i podjęła studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym UJ. Oczekując na otwarcie roku akademickiego, ukończyła kurs sanitarny prowadzony w Krakowie przez Amerykański Czerwony Krzyż. Następnie wraz ze swoją przyjaciółką podjęły się pielęgnacji żołnierzy rannych w wojnie bolszewickiej, przebywających w klinice chirurgicznej.

fot. Hanna z ojcem

Rozpoczęte studia polonistyczne kontynuowała przez dwa semestry, do roku 1922, w tymże roku otwarta została Warszawska Szkoła Pielęgniarstwa. Spełniło się jej marzenie; od dziecka chciała zostać pielęgniarką, jak jej ukochana ciocia Zofia Szlenkierówna⁴. Uzyskawszy zgodę rodziców, przeniosła się do Warszawy i zamieszkała w internacie. Szkoła powstała dzięki staraniom państwa Paderewskich, z udziałem środków finansowych Fundacji Rockefellera. Dyrektorką szkoły mianowano doświadczoną amerykańską pielęgniarkę miss Helen Bridge, porozumiewającą się z uczennicami przez tłumaczkę. Uczyła się pilnie, ale sens swojego powołania pojęła kiedy została zapytana przez pacjenta: dlaczego pani została pielęgniarką? Czy pani lubi szpital, czy chorych? Wtedy odpowiedź stanowiła dla niej trudność. Wraz z uzyskaniem dyplomu pielęgniarki otrzymała propozycję wyjazdu na roczne stypendium Fundacji Rockefellera do Paryża. Radość jej nie miała granic. Prawie nie zauważyła, że program stypendium kwalifikuje ją na pielęgniarkę społeczną, oraz to, że warunkiem wyjazdu było objęcie po powrocie stanowiska nauczycielki zawodu w nowo otwartej Uniwersyteckiej Szkole Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie.

fot. Ok. 1947 roku. Hanna pierwsza od lewej wśród  siedzącego grona pedagogicznego. 
        Czwarta od lewej, obok ks. katechety Formańskiego, Anna Rydlówna 

Rektor UJ prof. Leon Marchlewski podpisał z nią trzyletnią umowę o pracę, na etacie pielęgniarki – nauczycielki w krakowskiej szkole. Prowadziła praktyki uczennic w poradniach przeciwgruźliczej, dziecięcej, poradni dla kobiet ciężarnych przy klinice położnictwa. Odbyła miesięczne przeszkolenie na stypendium w Belgii z zakresu higieny szkolnej. Po powrocie do Krakowa uruchomiła gabinety szkolne w szkołach św. Mikołaja i św. Anny, wprowadzając w nich praktyki uczennic w zakresie higieny szkolnej. Wykładała przedmiot Zdrowie Publiczne. Pracowała pod kierunkiem wspaniałych pielęgniarek, stypendystek Fundacji Rockefellera dla nauczycieli szkół medycznych. Dyrektorką była Maria Epstein, jej zastępcą Anna Rydlówna⁵. Obie panie wywodziły się ze Stowarzyszenia PP Ekonomek, były założycielkami pierwszej na ziemiach polskich szkoły zawodowych pielęgniarek w roku 1911. Dzięki staraniom Marii Epstein udało się reaktywować upadłą starą szkołę z pomocą finansową Fundacji Rockefellera oraz wsparciu wykładowców z Wydziału Lekarskiego UJ. Hanna znalazła się wśród elity polskich pielęgniarek, nauczycielek. Katolicki charakter szkoły miał zapewne wpływ na rozbudzenie jej religijności, do której powoli dojrzewała. Świadczą o tym napisane i wydane przez nią nowela i powieści. Krakowską szkołę opuściła w lipcu 1929, udając się na roczną kurację klimatyczną do Zakopanego⁶.

W roku 1933 zamieszkała w Warszawie i objęła stanowisko asystentki dyrektorki Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa, swojej ciotki Zofii Szlenkierówny. Pracowały razem przez trzy lata. Z powodu pogorszenia stanu zdrowia zmuszona była wyjechać na kolejną kurację, tym razem do Davos. Po powrocie wraz z inną nauczycielką, Teresą Kulczyńską, wydały pierwszy podręcznik dla pielęgniarek Zabiegi pielęgniarskie. Był on kilkakrotnie wydawany, podczas II wojny światowej w Wlk Brytanii. Z inną nauczycielką opracowały Wytyczne pracy pielęgniarki w lecznictwie otwartym, drukowane cyklicznie przez dwa lata w „Pielęgniarce Polskiej”.

II wojna światowa w okrutny sposób odmieniła losy rodziny Chrzanowskich. Ojciec, prof. Ignacy Chrzanowski, aresztowany podczas Sonderaktion Krakau, zmarł w obozie w Sachsenhausen w styczniu roku 1940, nie wiedząc o uwięzieniu i straceniu syna Bohdana w obozie w Kozielsku. Hanna wraz z matką zostały wyrzucone z zajmowanego mieszkania w profesorskim budynku. Podjęła pracę w sekcji charytatywnej, potem w Radzie Głównej Opiekuńczej, w Dziale Opieki nad Uchodźcami i Wysiedlonymi, przybywającym do Krakowa z ziem zajętych przez Niemców i Rosjan. Zajmowała kierownicze stanowisko, szkoliła ochotniczki, harcerki na krótkich kursach sanitarnych.

W kwietniu 1945 Chrzanowska podjęła pracę wykładowczyni w Uniwersyteckiej Szkole Pielęgniarek i Higienistek. W drugiej połowie roku 1946, wraz z kilkunastoosobową grupą warszawskich pielęgniarek, wyjechała na stypendium UNRRA do Nowego Jorku. Przez pół roku poznawała organizację pracy amerykańskich pielęgniarek w domach chorych. Te nowe doświadczenia, dzięki przychylności Anny Rydlówny, zostały wdrożone w program szkolny, wraz z praktykami uczennic w domach chorych, jako przedmiot Pielęgniarstwo Domowe w Otwartej Opiece Zdrowotnej. Stała się specjalistką w tej dziedzinie na terenie kraju. Na zlecenie Ministerstwa Zdrowia wykładała na kursach dla kadry kierowniczej placówek. Była zapraszana z wykładami do innych szkół w Polsce.

Po wojnie wykładała również na półrocznych kursach dla sióstr PCK. Była wykładowcą w katolickiej Szkole Pielęgniarstwa ss. Szarytek do końca jej istnienia⁷.

fot. Lata pięćdziesiąte, wicedyrektorka w szkole

W roku 1949 władze PRL dokonały reformy szkolnictwa. Uniwersytecką Szkołę w Krakowie zlikwidowano. Utworzono Państwową Szkołę Pielęgniarstwa, z dwuletnim programem nauczania. Anna Rydlówna, nauczycielka nauczycielek, została pozbawiona prawa wykonywania zawodu. Przez kilka lat pracowała na etacie rejestratorki. W szkole zmieniła się dyrektorka, zatrudniono „czynnik partyjny”. Hanna pełnił funkcję wicedyrektorki. Była szanowaną i ukochaną nauczycielką, matkowała słuchaczkom. Dzięki jej wstawiennictwu ciężarna dziewczyna mogła pozostać w szkole i zdać egzamin dyplomowy. Ograniczone zostały praktyki uczennic w domach chorych, które w tamtych czasach były jedyną pomocą w opiece nad obłożnie i przewlekle chorymi. Różnice światopoglądowe oraz inne okoliczności sprawiły, że po siedmiu latach współpracy z dyrektorką Hanna opuściła szkołę. Przyjęła propozycję objęcia dyrekcji Państwowej Szkoły Neuropsychiatrycznej w Kobierzynie. Po jej niespodziewanej likwidacji przez Ministerstwo Zdrowia, Chrzanowska podjęła współpracę z Kościołem krakowskim, organizując opiekę nad ubogimi obłożnie chorymi przy parafiach diecezji krakowskiej. Aby zapewnić personel dla sprawowania tej opieki, opracowała program kursu, początkowo trzymiesięcznego, dla sióstr opiekunek parafialnych. Zakończone egzaminem, kursy dawały uprawnienia do sprawowania opieki również w zakładach prowadzonych przez zgromadzenia zakonne i na misjach.

Wiele szkół pielęgniarstwa rozsianych po całym kraju przyjęło H. Chrzanowską na swoją Patronkę.

Beatyfikowana została 28 kwietnia roku 2018.

Helena Matoga

Zdjęcia: archiwum Katolickiego Stowarzyszenia Pielęgniarek i Położnych Polskich;

www.hannachrzanowska.pl