Cele edukacyjne:

rozwijanie zdolności abstrakcyjnego myślenia, słownictwa, umiejętności kategoryzowania.

Cele wychowawcze:

podtrzymanie dziecięcego zaciekawienia światem; pokazanie, że pytania, które dzieci stawiają, były podejmowane w przeszłości i mogą mieć znaczenie filozoficzne.

Scenariusz lekcji:

Lekcję rozpoczyna ćwiczenie „Pytania do Złotej Rybki Wszechwiedzy”. Nauczyciel rysuje na tablicy złotą rybkę w okularach i pyta uczniów, czy wiedzą, co to za istota. Zazwyczaj padają odpowiedzi identyfikujące złotą rybkę albo złotą rybkę w okularach – wówczas nauczyciel dopowiada, że ta istota jest specjalną Złotą Rybką Filozofów i dlatego ma na imię Złota Rybka Wszechwiedzy. Jej szczególną cechą jest to, że może spełnić nie tyle dowolne trzy życzenia, jak czynią niefilozoficzne złote rybki, co odpowiedzieć na dowolne trzy pytania – posiada bowiem cechę bycia wszechwiedzącą. Następnie nauczyciel pyta dzieci, jakie trzy pytania zadałyby naszej rybce, gdyby ją spotkały.

Nauczyciel zapisuje wszystkie zgłaszane pytania na tablicy, po trzy od każdego dziecka, a jeśli jest ich więcej – dodaje je na końcu. Gdy pomysły się skończą, dzieli je na pytania filozoficzne i niefilozoficzne (zakreślając na tablicy kółkiem tylko filozoficzne) oraz pyta dzieci, co charakteryzuje te pierwsze, w odróżnieniu od tych drugich.

Dyskusja:

Dyskusja, naprowadzająca dzieci na specyficznie filozoficzny charakter wybranych pytań, powinna stanowić trzon lekcji i dokonać się przez zadawanie pytań o cechy wspólne pytań niefilozoficznych (z reguły padają pytania natury prywatnej: „Czy mój dziadek jest w niebie?”, „Kim będę w przyszłości?” lub praktycznie zorientowane: „Jak to zrobić, żeby po drodze do szkoły zawsze było zielone światło?”, „Jak zbudować łódź podwodną, która lata?”) i o cechy wspólne pytań nazwanych filozoficznymi (często padają następujące: „Jaki był początek świata?”, „Czy świat tylko mi się śni, a sen to jawa?”, „Kim jestem?”, „Czym jest dusza?”, „Czym jest czas i kiedy się kończy?”). Tok dyskusji jest kwestią dynamiki wspólnego dociekania nauczyciela i uczniów. W jej trakcie nauczyciel wskazuje na:

1. Ogólny, a nie prywatny charakter pytań filozoficznych.

2. Teoretyczny i bezinteresowny, a mniej praktycznie zorientowany charakter owych pytań (z pytaniami praktycznymi udajemy się do zwykłych złotych rybek, tych spełniających życzenia ‒ nasza jest filozoficzna).

3. Fundamentalny charakter niektórych pytań filozoficznych sięgających podstaw wszelkiego myślenia i rozważania (np. o naturę samego poznania, fundamentów nauk), a także dotykających podstawowych zagadnień egzystencjalnych, czyli: „Jak żyć?”, „Co dobrze jest czynić?”, „Jaki jest sens życia?” itd. Filozofię można nazwać myśleniem sięgającym do rdzenia problemów, niezadowalającym się powierzchownymi odpowiedziami i pytającym o fundamenty myślenia.

4. Przedmiot filozofii będącej ogólną i fundamentalną refleksją nad naturą świata, człowieka, Boga, samego myślenia (epistemologia, logika); można także – w zależności od pytań – nazwać konkretne historyczne problemy filozoficzne (dzieci dowartościowuje i cieszy fakt, że pytania, które zadały, były podnoszone przez „prawdziwych” filozofów).

5. Cel filozofii – poznanie prawdy i osiągnięcie mądrości.

Ponadto w ramach dyskusji nad pytaniami nauczyciel:

1. Wyjaśnia etymologię słowa „filozofia”.

2. Określa miejsce i okoliczności powstania filozofii w starożytnej Grecji.

3. Opisuje rozumienie filozofii jako umiłowania mądrości.

4. Pokazuje, że miłośnikiem mądrości może być każdy człowiek, także dziecko, co dobrze obrazują cytaty z Platona i Arystotelesa, od lektury których rozpoczynają się kolejne zajęcia, a które należy rozdać do wklejenia.

Każde z wymienionych zagadnień będzie utrwalone na następnej lekcji, na tym etapie chodzi o posłużenie się opisem historycznego zjawiska (narodzin filozofii w Europie) dla wyjaśnienia, czym jest filozofia. Nie należy sprawiać wrażenia, jak – byśmy ostatecznie zdefiniowali filozofię – dowiemy się, czym ona rzeczywiście jest, wspólnie ją praktykując, a więc wspólnie poszukując prawdy i mądrości o świecie oraz samym myśleniu.

Ćwiczenie na forum klasy:

Ćwiczeniem podsumowującym pierwsze zajęcia jest przeformułowanie pytań o charakterze prywatnym lub praktycznym na ogólne i teoretyczne, a najlepiej filozoficzne. Nauczyciel kolejno wskazuje pytania niefilozoficzne i pyta, jakie ogólne zagadnienie można z nim powiązać (np. „Kim będę w przyszłości?” pozostaje w związku z problemem wolności woli lub przeznaczenia itd.).

Na koniec dyskusji nauczyciel pyta dzieci, w jakiej kwestii chciałyby w swoim życiu osiągnąć prawdziwą mądrość, i prosi, by ten temat zapisały w swoich zeszytach.

Przykładowa notatka:

Lekcję kończy przerysowanie przez dzieci do zeszytu Złotej Rybki Wszechwiedzy wraz ze wszystkimi pytaniami. Nauczyciel dyktuje listę cech pytań filozoficznych w postaci krótkiego zdania: „Pytania filozoficzne są: ogólne, a nie prywatne; fundamentalne itd.”.

Copia verborum: filozofia, filozoficzny – niefilozoficzny.

Jadwiga Guerrero van der Meijden

źródło:

Jadwiga Guerrero van der Meijden, Jak psuć dzieci Platonem i Boecjuszem. Nauczanie filozofii klasycznej w szkole podstawowej: metoda, program edukacyjny i 99 scenariuszy zajęć z materiałami, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków 2021, s. 54–56.