Dobry Panie, pozwól nam stać się Twoją tajemniczą siłą, która pozwoli nam uchwycić tych, którzy przez chorobę, niezrozumienie i przesąd zostali odrzuceni przez współczesny świat i zmuszeni do samotnego dryfu cząstek elementarnych przez bezkresny, zimny kosmos dzisiejszego społeczeństwa (Charles de Foucauld, Mały Brat Jezusa).

Obecnie, w Katolickiej Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego SPSK w Czerwiennem jest 15 klas integracyjnych. Oznacza to, że w każdej z nich obowiązek szkolny realizują równocześnie uczniowie pełnosprawni oraz uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Rolę wychowawców pełni dwóch nauczycieli – nauczyciel prowadzący dany przedmiot oraz nauczyciel współorganizujący proces kształcenia ucznia niepełnosprawnego. W niektórych przypadkach uczniom towarzyszy pomoc nauczyciela. Nauczyciele, mimo tego, iż pełnią odmienne funkcje w klasie, to poprzez właściwą współpracę, dzielenie się doświadczeniem, wiedzą i umiejętnościami tworzą w klasie integracyjnej wzorzec akceptacji, tolerancji i wzajemnej wrażliwości. Uczniowie wiedzą, że obaj wychowawcy muszą być traktowani na równi, natomiast nauczyciele nie dzielą uczniów „mój” i „twój”, lecz tworzą jednolity zespół klasowy. Na takiej samej zasadzie pracują nauczyciele przedmiotu.

fot. Uczniowie grup rewalidacyjnych podczas szkolnej akcji organizowanej podczas Dnia Osób z Zespołem Downa

W zależności od możliwości organizacyjnych szkoły, uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego na pierwszych trzech godzinach lekcyjnych realizują zajęcia lekcyjne w swoich zespołach klasowych, natomiast podczas kolejnych czterech godzin, każdego dnia uczestniczą w zajęciach grup rewalidacyjnych „Cząstki elementarne”.

Program „Cząstki elementarne” został wprowadzony do Katolickiej Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi im. Stefana kardynała Wyszyńskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich w Czerwiennem jako innowacja pedagogiczna w roku szkolnym 2013/2014. Główną ideą opracowania koncepcji grup rewalidacyjnych było zmaksymalizowanie stopnia samodzielnego funkcjonowania uczniów z niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Fundamentem była wnikliwa obserwacja oraz analiza funkcjonowania uczniów z niepełnosprawnością w różnych środowiskach społecznych. Mottem przewodnim dla jego opracowania były słowa: „Integracja nie oznacza tego, że dzieci sprawne i niepełnosprawne wszystko robią razem, ale to, że ciągle próbują, co mogą razem przeżyć dzięki swoim indywidualnym możliwościom”.

Obecnie „Cząstki elementarne” funkcjonują jako program zajęć edukacyjno-terapeutycznych. Wśród jego głównych celów wyróżnia się stworzenie w szkole z oddziałami integracyjnymi „warunków niezbędnych do zapewnienia uczniowi poczucia bezpieczeństwa, wzmacniania własnej wartości i akceptacji oraz komfortu psychicznego w procesie integracji ze środowiskiem, jednocześnie wspierających aktywność i uczestniczenie w życiu klasy i szkoły¹. Ważnym jest aranżowanie środowiska odpowiedniego do potrzeb psychofizycznych osób z niepełnosprawnością, maksymalnie atrakcyjnego do pobudzania ciekawości poznawczej uczniów oraz spełniającego wymagania współczesnego świata. Należy jednak pamiętać, że każdy program nauczania jest komponentem szkolnych pakietów edukacyjnych. „Cząstki elementarne” są spójne z programami nauczania obowiązującymi w klasach I–VIII szkoły podstawowej, a także z katolicką misją szkoły oraz przyjętą filozofią nauczania i wychowania, realizowaną za sprawą Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich w Częstochowie.

Coroczna realizacja programu opiera się na jego właściwej organizacji, polegającej na opracowaniu rocznej struktury grup, opracowaniu planów pracy oraz dostosowaniu zaplecza gospodarczego i przestrzeni edukacyjno-terapeutycznej (schemat 1). Uczestnikami zajęć są uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na diagnozę niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym lub znacznym (Dz.U. z 2017 r. poz. 356). W szczególnych przypadkach dopuszcza się również włączanie uczniów nisko funkcjonujących z zaburzeniami rozwojowymi. Uczniowie realizujący zajęcia w grupach „Cząstki elementarne” częściowo uczestniczą w lekcjach w klasie integracyjnej. Zatem podstawa programowa realizowana jest zarówno na zajęciach w klasie integracyjnej, jak i w grupach rewalidacyjnych. Plan pracy rocznej tworzą nauczyciele danej grupy. Wiodącą metodą jest Metoda Ośrodków Pracy w adaptacji Marii Grzegorzewskiej. Treści nauczania i wychowania podlegają poszerzaniu z każdym rokiem pracy, powtarzaniu i utrwalaniu w miarę zdobywania przez uczniów wiadomości, umiejętności i sprawności. Treści nauczania mogą wykraczać poza założone obszary, w zależności od aktualnych potrzeb uczniów. Zgodnie z podstawą programową, „nauczyciel ma prawo do wyboru, w tym zawężania lub poszerzania, treści nauczania korzystnych dla rozwoju ucznia, ze szczególnym uwzględnieniem jego autonomii i godności”². Stopniową charakterystykę pracy w grupach przedstawia schemat nr 2.

Podczas zajęć w grupach rewalidacyjnych realizowane są obowiązkowe zajęcia edukacyjne określone w podstawie programowej oraz zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno- pedagogicznej i inne terapeutyczne. Uczniowie za sprawą wymienionych zajęć posiadają szeroki wachlarz umiejętności, związanych z dbaniem o higienę osobistą i wykonywaniem czynności samoobsługowych. Wdrażani są w samodzielne planowanie czasu wolnego, rozwijanie zainteresowań i podejmowaniu decyzji oraz dokonywania samodzielnych wyborów. W pracy grup równie ważne jest nabywanie kompetencji komunikacyjnych przez uczniów. Wdrażana zostaje komunikacja alternatywna bądź wspomagająca. Odbywają się również zajęcia ukierunkowane na kształtowanie umiejętności plastycznych, technicznych, muzycznych, tanecznych, kulinarnych oraz zajęcia z zakresu terapii tańcem i ruchem. Dzięki różnorodnym wyjazdom, wycieczkom, wyjściom i akcjom społecznym, w które włączani są uczniowie, poziom zaradności i kompetencji społecznych wszystkich członków grupy zauważalnie wzrasta. Organizowane wyjazdy mają na celu kształtowanie właściwych zachowań w różnych środowiskach, a także nacechowane są oddziaływaniami terapeutycznymi, jak na przykład wyjazdy hipoterapeutyczne. Uczniowie włączani są także do różnorodnych akcji społecznych. Szerząc idee integracji, przyczyniają się do poszerzania świadomości na temat funkcjonowania osób z niepełnosprawnością (zdjęcie).

Uczniowie stopniowo zostają wyposażeni w wiedzę teoretyczną, a także praktyczną, niezbędną do właściwego funkcjonowania w życiu dorosłym. Kładziony jest nacisk na kształtowanie umiejętności samodzielnego wykonania oraz spożywania posiłków, dlatego w szkole zorganizowano pracownię gastronomiczną, dostosowaną do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Zajęcia kulinarne wywierają pozytywny wpływ na samopoczucie uczestników, wzmacniają ich poczucie własnej wartości oraz wiarę we własne możliwości. Uczą odpowiedzialności i zaradności, a także rozwijają umiejętność wzajemnej współpracy. Podczas zajęć w pracowni realizowany jest trening funkcjonowania w życiu codziennym, w tym umiejętności praktycznych, finansowy oraz higieniczny.

Praca w grupach rewalidacyjnych przynosi większe możliwości twórczej pracy, dostosowanej do faktycznego poziomu rozwojowego i umiejętności uczniów. Uczniowie niepełnosprawni uczą się przez doświadczanie. Poprzez, wcześniej omawiane, zajęcia kulinarne uczniowie nabywają nie tylko umiejętność gotowania, ale zaczynają naukę od samych podstaw – poznawanie nowych smaków, powiększanie repertuaru żywieniewego, nauka prostego obierania ziemniaka, pieczenie ciastek czy przygotowywanie składników do sałatki. Specjaliści pracujący w grupach rewalidacyjnych służą pomocą, natomiast nie wyręczają uczniów podczas nauki. Uczniowie wdrażani są do uczenia się nowych czynności od podstaw, dlatego też zajęcia z gotowania rozpoczynają się od nauki wykonywania zakupów, posprzątania stanowiska pracy czy samodzielnego umycia naczyń.

Grupy rewalidacyjne dają także możliwość przygotowania do uczestnictwa w różnych konkursach oraz uroczystościach szkolnych – nauka krótkich wierszy, choreografii tanecznych czy wykonanie inspirujących prac plastycznych. W mniejszych grupach są większe możliwości, bowiem nauczyciele mogą skupić się na każdym dziecku indywidualnie.
Tego rodzaju zajęcia pomagają także w pokonywaniu wielu barier oraz dają szansę na poznanie świata poprzez wyjazdy na basen, do restauracji, uczestnictwo w występach w szkole muzycznej. Dla wielu uczniów takie wyjazdy, organizowane przez szkołę, są jedyną możliwością uczestniczenia w takiej formie relaksu.

Nauka przez zabawę, doświadczenia i przede wszystkim na konkretach jest doskonałą formą pracy z uczniami z niepełnosprawnościami. Podstawa programowa dla uczniów z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną daje możliwość do takiej nauki, ponieważ np. podczas zajęć matematyki, realizowanych wspólnie z klasą, uczniowie poznają wartość pieniądza, uczą się dodawać, odejmować, ale już w trakcie zajęć grup rewalidacyjnych uczniowie wraz ze specjalistami mogą wyjść do sklepu, samodzielnie zakupić np. lody i obliczyć, jaką kwotę należy zapłacić. Daje im to ogrom możliwości, by nauczyć się funkcjonować w społeczeństwie.

Równie ważną kwestią jest współpraca. Ze względu na wpływ całego środowiska szkoły na efekt pracy rewalidacyjnej w grupach niezwykle istotna jest dobra współpraca nauczycieli przedmiotu i nauczycieli współorganizujących proces kształcenia ucznia niepełnosprawnego. W projekcie uczestniczą wszyscy nauczyciele i specjaliści pracujący z uczniem, zarówno pedagodzy specjalni prowadzący grupy, specjaliści (logopedzi, rehabilitanci, psycholog), jak również nauczyciele prowadzący zajęcia w klasach integracyjnych. Kontrolną funkcję sprawuje dyrektor szkoły. Istotną rolę odgrywa współpraca z rodzicami uczniów, biorącymi udział w programie. Praca grup ma sens wówczas, gdy jej efekty przekładają się na życie domowe uczestników. Zakres współpracy z rodzicami wyraża się w obecności podczas zebrań zespołów, współuczestnictwo podczas wyjazdów, wydarzeń szkolnych i pozaszkolnych, praktykowanie nabytych umiejętności przez uczniów w domu, wspólne ustalenie zasad obowiązujących uczniów w domu i szkole oraz respektowanie ich.

Ocena efektywności pracy oraz podstępów uczniów opiera się na indywidualnej ocenie określonej w karcie oceny ucznia, według diagnozy opracowanej w tejże szkole. Wnioski wpisywane są w półroczne sprawozdania. Kolejnym narzędziem oceny postępów ucznia jest wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia, która sporządzana jest minimum dwa razy w roku szkolnym. Omówienie wpływu oddziaływań edukacyjno-terapeutycznych na rozwój ucznia odbywa się podczas posiedzeń zespołów integracyjno-wychowawczych.

Katarzyna Garus, Angelika Jamińska

– z wykształcenia jesteśmy pedagogami specjalnymi. W Katolickich Szkołach SPSK w Czerwiennem pracujemy już od siedmiu lat. Jesteśmy nauczycielami współorganizującymi proces kształcenia uczniów z niepełnosprawnością oraz pełnimy funkcję koordynatorów do spraw kształcenia integracyjnego. Naszą pasją jest praca terapeutyczna z uczniami z różnorodnymi zaburzeniami rozwojowymi

Schemat 1. Etapy tworzenia grup rewalidacyjnych „Cząstki elementarne”, opracowanie własne

Schemat 2. Charakterystyka pracy grup rewalidacyjnych „Cząstki elementarne”, opracowanie własne

 fot. Grupy rewalidacyjne „Cząstki elementarne” podczas wyjazdu na zajęcia hipoterapeutyczne do stadniny koni

 1 Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych z dnia 14 lutego 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 356), s. 223.