CUDER

czyli jak pokazać integrację osoby

W wychowaniu ważniejsze od dawania gotowych przepisów, pouczeń i odpowiedzi, jest stawianie pytań. Dobrze postawione pytanie potrafi długo „dzwonić” w zapytanym, budząc go do myślenia. Jakie pytania może postawić sobie wychowawca? Jaką antropologią kierować się w swoim życiu i pracy? Wiele jest różnych teorii wychowawczych, wiele antropologii – którą wybrać, jakimi kryteriami się posłużyć?

Pytania, które proponuję zadać to:

1.Kim jest człowiek?

2. Jaki jest cel wychowania?

3. Jakie zasady wychowawcze prowadzą do tego celu?

4. Czy nasze – ludzkie życie ma sens?

5. Jaki to sens?

Zobaczmy, jak na pierwsze z nich odpowiadali: filozof, psycholog, teolog. Zastanówmy się, jak inspirować uczniów do szukania odpowiedzi na to bardzo trudne i niejasne dla nich pytanie. Ksiądz Profesor Józef Tischner odpowiada na to pytanie, wyliczając, że człowiek jest: – ja aksjologicznym, – istotą wolną, – osobą, – istotą dialogiczną, – podmiotem dramatu, – ja agatologicznym.

Psycholog, psychiatra, twórca logoterapii, Viktor E. Frankl w swojej analizie egzystencjalnej ujmuje człowieka jako byt osobowy, mający wymiar: cielesny, psychiczny i duchowy. To, co cielesne w człowieku umożliwia mu psychiczne urzeczywistnienie jego duchowego wymiaru jako osoby. „To co cielesne, jest samą możnością. Jako możność jest ono otwarte na to, co tę możność mogłoby urzeczywistnić: możność sama przez się nie jest niczym innym jak tylko pustą formą, przygotowaną przez czynniki biologiczne, która czeka na wypełnienie. To co cielesne, potrzebuje duszy (psyche) jako swego urzeczywistnienia i ducha jako swego spełnienia się”. W wymiarze duchowym wyróżnia on trzy specyficzne ludzkie fenomeny: wolność, odpowiedzialność oraz dążenie do sensu i wartości. Człowiek jako osoba duchowa jest wolny i odpowiedzialny – wolny od swego organizmu psychofizycznego i wolny do urzeczywistnienia wartości i wypełnienia sensu bytu ludzkiego.

Karol Wojtyła w dziele Osoba i czyn mówi o antropologii adekwatnej. „Antropologia adekwatna to taka antropologia, która stara się rozumieć i tłumaczyć człowieka w tym, co istotowo ludzkie”. W „antropologii adekwatnej” Karola Wojtyły znajduje uzasadnione miejsce zagadnienie wspólnotowego wymiaru osobowego bytu człowieka. Zgodnie z przyświecającą jego doświadczeniu postawą zdroworozsądkową, człowiek żyje wśród innych ludzi, wśród innych osobowych „ja”. Przede wszystkim zaś człowiek działa z innymi ludźmi, toteż jego działanie, które go odsłania, zawsze jest działaniem „wspólnie z innymi”. Z tej przyczyny należałoby pokazać, że doświadczenie człowieka odsłania się w pełni dopiero wtedy, gdy dopowiedziane zostanie to, co stanowi o doświadczeniu drugiego człowieka. Tutaj wyłania się problem możliwości mówienia o „drugim” na podstawie własnego „ja”, a w dalszej perspektywie – o wspólnocie jako jedynym prawdziwie osobowym sposobie bytowania i działania człowieka z innymi ludźmi, („ja” z innymi ludzkimi „ja”).

System CUDER można obrazowo przedstawić jako przygotowanie młodych do konfrontacji z trudnościami życia poprzez uporządkowanie ich relacji, emocji, duchowości, rozumu i fizyczności. Podstawowym założeniem jest to, że sfera duchowa jest sferą zarządzającą pozostałymi, jest sferą motywującą do rozwoju. Koncentrujemy się na integracji osoby oraz obniżaniu poziomu napięć (lęku) u młodych ludzi, stosując dwie główne strategie profilaktyczne. Pierwsza to inicjowanie i wspieranie w zintegrowanym rozwoju młodych ludzi, wskazywanie na radość płynącą z procesu rozwoju oraz wzmacnianie relacji w rodzinie i grupie; druga to zmniejszanie siły zagrożeń poprzez wskazywanie zagrożeń – czyli „pułapek” – i uczenie radzenia sobie z nimi. Pokazujemy, że człowieka można rozumieć jako jedność pięciu nierozerwalnie połączonych sfer: ciała, umysłu, ducha, emocji, relacji. CUDER bierze nazwę właśnie od pierwszych liter tychże sfer.

Celem wychowania jest m.in. integracja osoby, a odnoszenie się do sfer podczas rozmów o rozwoju, zagrożeniach i relacjach ułatwia przedstawienie skomplikowanych nieraz pojęć. Zagrożenia przedstawiane są jako pułapki na drodze rozwoju. Opisujemy je, uczymy dostrzegać pułapki w życiu codziennym i jak je pokonywać. Wskazujemy, że jednym z lepszych sposobów jest rozwój. Człowiek poukładany we wszystkich swoich sferach jest zabezpieczony przed pułapkami.

Teoretyczne podstawy modelu wspomagania wychowania CUDER stanowi przede wszystkim trzecia część dzieła Osoba i czyn Karola Wojtyły, w której autor zajmuje się zagadnieniem integracji osoby w czynie. Człowiek jest jednością ciała, psychiki i ducha, a integruje się właśnie w czynie, czyli świadomym działaniu. Dla Karola Wojtyły integracja jest drugim biegunem transcendencji. Człowiek samostanowi, integrując w swoim czynie wszystkie somatyczne i psychiczne dynamizmy, które się w nim „dzieją”, ale którymi może też „kierować”.

Drugim źródłem teorii, ale też praktycznych wskazówek, jest logoterapia Viktora Frankla. Według logoterapii, człowiek zawsze ma możliwość przekucia porażki i tragedii w zwycięstwo, a pomiędzy patologicznym cierpiętnictwem a ucieczką od cierpienia jest jeszcze jedna droga – odkrycie sensu życia. V. Frankl stwierdza: „(…) życie zachowuje swój potencjalny sens w każdych okolicznościach, nawet tych najbardziej nieznośnych. To z kolei sugeruje, że człowiek ma zdolność do kreatywnego przekuwania negatywnych stron życia na coś pozytywnego i konstruktywnego. Innymi słowy, liczy się przede wszystkim to, aby jak najlepiej wykorzystać daną sytuację”.

CUDER to przede wszystkim sposób patrzenia na człowieka. Ciało, Umysł, Duch, Emocje i Relacje to pięć sfer, które składają się na ludzką całość. Poznanie ich jest kluczem do poznania siebie.

Tomasz Gubała – Prezes Zarządu Fundacji Wspomagającej Wychowanie Archezja, propagator myśli Viktora Emila Frankla w wychowaniu i profilaktyce

„CUDER” – łączący cechy gry planszowej i RPG. Celem gry jest doprowadzenie do jak najpełniejszego rozwoju bohatera gry (pionka) przez wędrowanie po świecie, pokonywanie pułapek i wyszukiwanie miejsc, gdzie można spotkać ludzi wspierających w rozwoju. Grę wygrywa ten z graczy, który pierwszy wprowadzi maksymalnie rozwiniętego bohatera do bezpiecznej osady. Kolejni gracze jednak nie przegrywają, celem gry jest bowiem rozwój postaci, a nie czas rozegrania gry, tak więc każdy gracz może zakończyć grę z sukcesem. Stosowanie jako planszy mapy gminy, gdzie mieszkają gracze, umożliwia zdiagnozowanie zagrożeń występujących na terenie danej miejscowości. Rozgrywki w „CUDERa” stwarzają okazję do rozważań o tym jak pomóc wychowankowi, by lepiej rozumiał on obiektywną, realną sytuację, w której się znajduje oraz by zajął dojrzalszą postawę wobec wszystkiego, co dzieje się w nim samym i wokół niego.

fot. archiwum Fundacji Archezja: www.archezja.com 

fot. unsplash.com