Wprowadzenie do problemu cyberzaburzeń

Technologie cyfrowe (TC), zwłaszcza mobilne (TCM) oraz cyfrowe sieci społeczne (CSS) są trwałym elementem życia współczesnego człowieka. Ich obecność dostrzegamy na każdym kroku, a smartfon stał się najpopularniejszym urządzeniem cyfrowym. Należy założyć, że masowe używanie TC, przechodzące w nadużywanie, przyniesie wiele następstw psychozdrowotnych. Pierwsze wzmianki naukowe dotyczące zaburzającego wpływu nowych technologii pojawiły się 30 lat temu (Ivan Goldberg, Kimberly Young), a od ok. 20 lat mamy wysyp publikacji opisujących i diagnozujących to zjawisko. Określa się je jako cyberuzależnienia (Jarczyńska, Orzechowska, 2014; Andrzejewska; Augustynek; Bednarek) lub cyberzaburzenia (Jędrzejko, Kiełtyk-Zaborowska, Taper 2024; Jędrzejko, Kozłowski 2024). Ponieważ nadużywanie technologii ma wpływ na psychospołeczne funkcjonowanie człowieka, wywołuje wielopoziomowe zaburzenia (Mosiołek 2025; Spitzer 2021). Trwają poszukiwania optymalnych modeli ich diagnozowania oraz terapii. Od 2022 roku w Centrum Profilaktyki Społecznej wykorzystujemy do tych działań metodę logoterapii, łącząc ją z innymi formami wsparcia psychospołecznego. Wszystkie te działania prowadzone są z uwzględnieniem kluczowego dla logoterapii wyznacznika – sensu.

Cybertechnologie a uzależnienia i zaburzenia

Podstawowe wyjaśnienia silnego wpływu TC, TCM i CSS kierują uwagę na rolę odgrywaną przez neuroprzekaźniki przyjemności i nagrody (dopamina i serotonina). Dotychczasowe badania sugerują, że właśnie te neurotransmitery odgrywają kluczową rolę w rozwoju wszystkich uzależnień. Podkreślenia wymaga, że w przypadku młodszych użytkowników TC procesy uczenia się mózgu „lawin dopaminogennych” przebiegają szybko i prowadzą do zaburzeń społecznego funkcjonowania. Dorobek naukowy w tej dziedzinie wskazuje na kluczowe czynniki ryzyka prowadzące do pojawienia się zaburzeń:

• bodźcowanie małych dzieci obrazami ekranowymi, np. oglądanie bajek przez dzieci poniżej 3 r.ż., wykorzystywanie smartfonów jako zabawek i „nianiek”;

• używanie smartfonów i CSS przez dzieci poniżej 12 r.ż.;

• długotrwałe używanie TCM i CSS przez dzieci i młodzież (przekraczające 3 godziny na dobę – poza wykorzystaniem edukacyjnym);

• nieedukacyjne korzystanie z TC np. w trakcie nauki i posiłków;

• podwójne bodźcowanie cyfrowe (np. TV i smartfon);

• korzystanie z TCM w godzinach późnowieczornych i nocnych (powinno zakończyć się w godz. 20.00–21.00);

• wykorzystywanie CSS i TC jako substytutu osłabionych więzi społecznych w rodzinie i środowisku rówieśniczym oraz środka regulacji emocji i uczuć;

• częste oglądanie treści silnie pobudzających emocjonalnie oraz korzystanie z aplikacji i gier wymuszających długotrwałą aktywność (np. gry sieciowe).

Mechanizm powstawania cyberzaburzeń (podobnie jak uzależnień) jest silnie powiązany z potrzebą regulowania emocji i uczuć oraz – szczególnie u dzieci i młodzieży – potrzebą zauważenia i docenienia.

(…)

Mariusz Z. Jędrzejko – profesor w Instytucie Pomorskiej Szkoły Wyższej oraz przewodniczący Rady Programowej Fundacji Bonum Humanum. Pedagog specjalny i społeczny, logoterapeuta, antropolog współczesności

Więcej – w październikowym “Wychowawcy”: