Okres przedszkolny nazywany jest „złotym wiekiem rozwojowym” i ma bardzo duży wpływ na późniejsze lata każdego człowieka, dlatego w naszym przedszkolu chcemy go jak najlepiej wykorzystać. Pomaga nam w tym praca nad dobrymi nawykami, które z czasem przekształcają się w cnoty.

Przedszkole Horyzonty, którego mam przyjemność być dyrektorem od przeszło dziesięciu lat, ma jasno sprecyzowane cele wychowawczo-edukacyjne. We wszystkich naszych działaniach zaczynamy od tego, co naszym zdaniem jest kluczowe – od stwierdzenia, że rodzina stwarza najlepszą przestrzeń dla rozwoju młodego człowieka, a rodzice są pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami swoich dzieci. My, nauczyciele, staramy się wzmacniać rodziców i pomagać im w tym zadaniu. Mamy doświadczenie, że wspólna przemyślana praca wychowawcza przynosi dobre owoce, także na polu edukacyjnym.

Jako nauczyciele i wychowawcy musimy pamiętać, że wychowanie to złożone działanie, które ma dopomóc młodemu człowiekowi w osiągnięciu pełni natury ludzkiej. To proces długoterminowy i wymaga od wychowawcy cnoty długomyślności. Ważne jest, aby wiedzieć, w jaki sposób chcemy wychowywać – np. edukacja oparta na personalizmie chrześcijańskim (nasze placówki na nim się właśnie opierają) kładzie nacisk na wszechstronny rozwój osoby – z ciałem, rozumem, wolą, emocjami i duchem. Wszystkie te sfery powinny być ze sobą zintegrowane i o wszystkie musimy dbać w toku wychowania – już od przedszkola. Warto pamiętać też, że temperament jest zestawem dyspozycji i inklinacji wrodzonych, zaś charakter (inaczej osobowość) każdego dziecka można odpowiednio ukształtować.

Wychowanie przez dobre nawyki skutecznie wspiera rozwój dziecka, pozwalając mu rozwinąć pełnię swoich możliwości. Droga do wychowania dojrzałej osobowości wiedzie właśnie przez pracę wychowawczą, na którą składa się też miłość, radość, hojność, wysiłek, wytrwałość, wymaganie, konsekwencja, czas i przykład, jaki dajemy naszym podopiecznym.

Dla nas, wychowywać to pomagać dzieciom we wzrastaniu w cnotach. Cnoty opierają się na drobnych nawykach postępowania: dobrych w odniesieniu do ich istoty, jak i do celu. Każdy wyrobiony nawyk pozostawia trwały ślad, który da efekt w przyszłości. Nawyki zdobywa się najlepiej poprzez dobrowolne powtarzanie działań wymagających wysiłku. Określenie dobrowolne oznacza, że są to akty świadome i chciane przez osobę, która je wykonuje. W przedszkolu do pracy nad nawykami wykorzystujemy też okresy sensytywne, czyli okresy szczególnej wrażliwości, w których dużo łatwiej jest wprowadzać dany nawyk.

W naszym przedszkolu praca nad nawykami opiera się na czterech fundamentach, bardzo istotnych w rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym: higiena, sen, posiłki i porządek. U trzylatków głównie skupiamy się, w odniesieniu do tych fundamentów, na samodzielności, u czterolatków – na porządku, a u pięciolatków – na relacjach.

W każdym miesiącu dzieci pracują nad trzema nawykami. Są one w zobrazowanej formie powieszone w sali i przypominane w różnych okolicznościach dnia, podczas zabaw, zajęć itd. Rodzice wiedzą, nad jakimi nawykami w danym miesiącu pracuje ich dziecko i wzmacniają ten przekaz również w swoim domu.

Wychowanie przez dobre nawyki, które realizujemy w przedszkolu, ma swoje źródło w czterech podstawowych cnotach, z którymi są związane następujące kompetencje:

WYTRWAŁOŚĆ, która jest pochodną męstwa;

RÓWNOWAGA, związana z umiarkowaniem;

KOMPETENCJE SPOŁECZNE, wynikające ze sprawiedliwości;

UMIEJĘTNOŚĆ PODEJMOWANIA DECYZJI, jako skutek roztropności.

Pracując nad wytrwałością u dzieci, oczekujemy że w dorosłym życiu będzie im łatwiej osiągnąć cele i trwać przy dobrych regułach, które cenią za dobre dla nich.

Poniżej przedstawiam przykładowe nawyki realizowane w przedszkolu, które wzmacniają wytrwałość:

• Staram się kończyć swoją pracę;

• Cierpliwie czekam na swoją kolej;

• Staram się dzielić z innymi swoimi zabawkami;

• Staram się zjadać to, co zostało mi podane;

• Staram się słuchać, gdy inni mówią;

• Umiem przeprosić, gdy się z kimś posprzeczamy.

Ucząc wytrwałości, zawsze pozytywnie wzmacniamy dziecko, ponieważ nie wystarczy tylko pokazać dziecku co jest dobre, ale trzeba też je wyposażyć w kompetencje, które pomogą mu osiągnąć zamierzony cel i przy nim wytrwać. Nauczycielki zawsze doceniają i zauważają wysiłek, nawet ten najdrobniejszy, które dziecko wkłada w dane zadanie, związane z wytrwałością.

Kolejną ważną kompetencja jest równowaga, bardzo ściśle związana z cnotą umiarkowania. W ćwiczeniu tej cnoty pomagają następujące nawyki, które realizujemy w przedszkolu:

• Po skończonej zabawie odkładam rzeczy na miejsce;

• Gdy coś chcę, proszę o to;

• Cieszę się z tego co mam, potrafię podziękować;

• Słucham uważnie innych i czekam cierpliwie na swoją kolej.

Dzieci wzrastają w równowadze, gdy uczymy je szanować rzeczy, dbać np. o książki itp. Naprawianie tego, co się zepsuło, odkładanie rzeczy na swoje miejsce, cieszenie się z tego, co mam, powoduje, że dzieci w przyszłości będą miały szansę być wolnymi ludźmi, którzy panują też nad swoimi namiętnościami i panują nad życiem.

Gdy stworzymy dzieciom przestrzeń do pokonywania trudności i docenimy poniesiony przez nie wysiłek, to przyczynimy się do tego, że będzie im łatwiej zachować równowagę w życiu. Jeśli zamiast spełniać zachcianki i kaprysy wzmacniamy ich wolę i zachęcamy do odroczenia choć na chwilę nadchodzącej przyjemności, sprawiamy, że w przyszłości będą silniejsze i pewne siebie.

W związku z tym, że człowiek jest z natury istotą społeczną, wszystkie wartości dotyczące relacji z innymi mają bardzo duże znaczenie. Od najmłodszych lat warto uczyć dzieci otwartości na drugiego człowieka. W przedszkolu zwracamy uwagę na to, w jaki sposób dzieci przyjmują nowego kolegę do swojej grupy, jak troszczą się o dzieci czy o panie, które są chore. Zawsze zachęcamy do włączania w zabawę wszystkie dzieci, aby była to zabawa w zgodzie. Warto uczyć dzieci zauważać potrzeby innych. Do pracy nad rozwijaniem kompetencji społecznych, które są pochodną cnoty sprawiedliwości, wykorzystujemy w przedszkolu następujące nawyki:

• W sali i na placu zabaw bawię się w zgodzie z innymi;

• Pomagam innym w rzeczach, które sam już potrafię;

• Dzielę się z innymi zabawkami;

• Pamiętam o mówieniu prawdy;

• Mówię „Dzień dobry” i „Do widzenia”;

• Używam słów „Dziękuję”, „Proszę”, „Przepraszam”.

Jeśli chodzi o ostatnią ważną, naszym zdaniem, kompetencję, czyli podejmowanie dobrych decyzji, to jest ona ściśle związana z cnotą roztropności. Dobre nawyki, które pomagają wzrastać w tej cnocie, to:

• Znam zasady, które obowiązują w przedszkolu oraz w domu i się do nich stosuję;

• Pamiętam o swoim dyżurze;

• Starannie wykonuję prace plastyczne i karty pracy;

• Cisza pomaga mi lepiej pracować;

• W jadalni i podczas pracy w sali siedzę prosto przy stoliku;

• Słucham rodziców i pani wychowawczyni;

• Mam plan dnia.

Wprowadzając dzieciom zasady i regularny tryb dnia, sprawiamy, że w dorosłym życiu będzie im łatwiej dokonywać właściwych wyborów. Powierzanie małym dzieciom pierwszych obowiązków powoduje, że od początku dziecko uczy się odróżniać przyczyny od skutków. Dostrzega konsekwencje swojego zachowania i podejmuje pierwsze próby odpowiedzialności za swoje działania.

Okres wieku przedszkolnego to budowanie fundamentów osobowości dziecka. Wychowanie w cnotach to umacnianie osobowości dziecka. Cnoty stabilizują osobowość, dodają równowagi i harmonii. Wszystkie te działania wychowawcze mają też ogromne przełożenie na dobre wyniki edukacyjne.

Na zakończenie chciałabym dodać, że w wychowaniu kluczowy jest dobry przykład. Dlatego tak ważne jest, aby wychowawcy i rodzice również wzrastali w cnotach. Pamiętajmy, że słowa uczą, a przykłady pociągają. W tym wszystkim ważna jest też miłość i akceptacja naszych podopiecznych. Nie bójmy się okazywać miłości dzieciom, bo miłość i akceptacja to najżyźniejsza gleba do rozwoju i podejmowania wysiłku.

Chciałabym bardzo zachęcić inne przedszkola do wychowywania w cnotach przy pomocy dobrych nawyków. Widzę głęboki sens w tych działaniach, a pierwsze owoce przychodzi nam zbierać już po kilku tygodniach od wprowadzenia danego nawyku. Na późniejszym etapie widzimy też lepsze wyniki edukacyjne u dzieci, które mają dobrze rozwiniętą np. cnotę porządku, systematyczności, umiarkowania itd. Również praca nauczycieli dzięki takiemu programowi wychowawczemu jest uporządkowana, spokojniejsza i daje wiele radości, gdy dostrzega się pierwsze sukcesy naszych podopiecznych. Tym samym z programu wychowawczego opartego na kształtowaniu dobrych nawyków korzystają wszyscy: rodzice, nauczyciele i dzieci.

Mam też głębokie przekonanie, że dzięki takiej pracy przyczyniamy się do kształtowania dojrzałych i odpowiedzialnych ludzi, którzy w przyszłości będą wpływać pozytywnie na społeczeństwo, gdzie będą odpowiedzialnymi pracownikami, dobrymi fachowcami i po prostu szczęśliwymi ludźmi.

Bibliografia:

1. Fernando Corominas, Wychowywać dziś, Ząbki 2015

2. Eusebio Ferrer Hortet, Wymagać, żeby wychowywać, Ząbki 2015

3. Jose Antonio Alcazar, Fernando Corominas, Wychowywać do wartości, Ząbki 2016

4. Alfonso Aguilo, Wychowywać uczucia, Ząbki 2009

5. Manoli Manso, Blanca Jordan de Uries, Twoje dziecko między 4 a 5 rokiem życia, Ząbki 2000

6. Broszura Czego „Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał”. Rola dobrych nawyków w kształtowaniu dojrzałej osobowości dziecka, wydana przez Stowarzyszenie Wspierania Edukacji i Rodziny STERNIK

Magdalena Trepińska

– dyrektor Przedszkola Horyzonty Fundacji Sternik – Poznań. Ukończyła kulturoznawstwo na Wydziale Nauk Społecznych UAM, jak również Administrację na Wydziale Prawa i Administracji UAM oraz Zarządzanie Oświatą na Wydziale Studiów Edukacyjnych (oba kierunki podyplomowo, w UAM). Jest też certyfikowanym mentorem i tutorem tutoringu rodzinnego oraz moderatorem kursów Akademii Familijnej. Mówi o sobie, że jest miłośniczką wychowania. Uwielbia podróże dalekie i bliskie