Konspekt lekcji wychowawczej o mutyzmie wybiórczym dla klas IV–VIII SP

Cele:

Ogólne:

• rozwijanie postawy otwartości i tolerancji wobec inności, rozwijanie empatii i poszanowania potrzeb drugiego człowieka,

• rozpowszechnienie wiedzy na temat mutyzmu wybiórczego,

• kształtowanie umiejętności właściwego zachowania się w stosunku do osób, które mają lęk przed swobodnym mówieniem,

• wdrażanie do samopomocy,

• uwrażliwienie na potrzeby innych,

• rozwijanie umiejętności pracy zespołowej i dążenia do osiągnięcia wspólnego celu.

Szczegółowe:

• uczeń wie, co to jest mutyzm wybiórczy i jak się objawia,

• wie, że październik jest miesiącem świadomości mutyzmu wybiórczego,

• potrafi wskazać czynniki podtrzymujące mutyzm wybiórczy,

• wie, na czym polega technika 5 sekund,

• wie, na czym polega zasada stopniowania pytań,

• potrafi wymienić niekorzystne skutki mutyzmu wybiórczego,

• wie, jak należy zachować się w stosunku do osób z mutyzmem wybiórczym,

• potrafi wyjaśnić, na czym polega terapia małych kroków,

• potrafi odpowiedzieć na pytanie zawarte w temacie zajęć i uzasadnić swoje zdanie.

Metody pracy:

metoda problemowa, rozmowa, pogadanka, metody aktywizujące.

Formy pracy:

zbiorowa, grupowa, indywidualna.

Pomoce, materialy, środki dydaktyczne:

drewniane patyczki z zapisanymi początkami zdań o lęku, koperty z listami dzieci z mutyzmem wybiórczym, „słoik marzeń” dzieci z mutyzmem wybiórczym, kartki z prośbami dzieci z mutyzmem wybiórczym do rówieśników, arkusze papieru w dużym rozmiarze, karteczki z zapisanymi dobrymi radami i czynnikami podtrzymującymi mutyzm wybiórczy.

Załączniki:

1. Sfery funkcjonowania człowieka.

2. Listy dzieci z mutyzmem wybiórczym.

3. Historie osób z mutyzmem wybiórczym.

Czas trwania zajęć: 3 godziny lekcyjne.

Z uwagi na szczególną tematykę o dużych wartościach prospołecznych warto poświęcić więcej czasu na omówienie treści, przewidzianych do realizacji podczas zajęć. Podany czas jest jedynie orientacyjny.

1. Przedstawienie celów zajęć. Wprowadzenie w temat (5 minut).

– Krótka rozmowa o emocjach (Jakie emocje rozróżniamy? Czym się objawiają? Jakie mogą być ich przyczyny? Czy emocje są nam potrzebne? Jakie emocje możemy uznać za przyjemne, a jakie za nieprzyjemne? Czy wszyscy wyrażamy emocje w taki sam sposób?).

– Zapoznanie uczniów z pojęciem strachu i lęku. Nauczyciel wyjaśnia, że to dwa różne pojęcia, choć często stosowane zamiennie.

2. Nasze klasowe lęki (5 minut).

Uczniowie kolejno losują patyczki z zapisanymi początkami zdań: „Boję się, gdy…”, „Przeraża mnie to, że…”, „Gdy się boję, to…”, „Moim największym lękiem jest…”, „Najstraszniejszą rzeczą dla mnie jest…”, „Gdy się boję, to najchętniej…”, „Mam ochotę uciec, gdy…”, „Gdy ktoś się boi, to…”. Następnie podają własne pomysły na dokończenie zapisanych na nich zdań.

3. Rozmowa o możliwościach pomocy w przypadku lęku (5 minut).

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że o swoich lękach warto rozmawiać. Łatwiej je pokonać, mając oparcie w innych. Należy przy tym zaznaczyć, że są lęki, z którymi z pewnością nie poradzimy sobie sami. Czasem trzeba skorzystać z pomocy specjalisty.

Nauczyciel prosi uczniów, by byli czujni i uważnie przyglądali się, co dzieje się z osobami wokół nich – z kolegami, koleżankami, a może nawet z kimś obcym. Zaznacza, że są ludzie, którzy potrzebują pomocy, ale nie są w stanie sami o nią poprosić.

Wnioski:

– Każdy z nas się czegoś boi. Lęk jest częścią naszego życia.

– Każdy z nas może mieć różne lęki. Ważne jest to, by zaakceptować tę różnorodność i pozwolić innym na wyrażenie swoich emocji i uczuć i uszanowanie ich.

– W sytuacji, gdy nie jesteśmy w stanie sami poradzić sobie z jakimś problemem, bardzo ważni są ludzie wokół nas, którzy mogą pomóc w walce z lękiem. Ogólna życzliwość, ciepłe spojrzenie, miłe słowo, a czasem po prostu bliska obecność i ciche towarzyszenie drugiego człowieka mogą okazać się pomocne, by wyciszyć nieprzyjemne emocje. Pomocni mogą być rówieśnicy, rodzic, nauczyciel i inne osoby wokół nas.

4. Listy dzieci z mutyzmem wybiórczym (5 minut).

Nauczyciel wprowadza uczniów w temat mutyzmu wybiórczego. Zaznacza, że są dzieci, które nie są w stanie opowiadać o swoich lękach ani poprosić kogokolwiek o pomoc.

Uczniowie losują koperty z listami dzieci z mutyzmem wybiórczym i odczytują je.

(list 1 – list 7)

5. Rozmowa o sytuacjach, w których lęk odbiera mowę (10 minut).

Uczniowie kierowani przez nauczyciela wymieniają sytuacje, w których czasem trudno jest się odezwać, na przykład: poznajemy kogoś nowego i czujemy się onieśmieleni; czujemy się skrępowani, gdy ktoś z dalszej rodziny zasypuje nas krępującymi pytaniami; nie znamy odpowiedzi na pytania, które zadaje nam nauczyciel i ze strachu nie jesteśmy w stanie powiedzieć ani słowa; jesteśmy tak przerażeni, że choć chcielibyśmy krzyczeć, to nie możemy wydobyć z siebie ani jednego słowa; jesteśmy na wakacjach w obcym kraju i zupełnie nie znamy języka miejscowych – nie potrafimy się z nikim porozumieć, więc rezygnujemy z odzywania się po kilku nieudanych próbach.

Nauczyciel zaznacza, że zwykle są to sytuacje tymczasowe, które po ustaniu jakiegoś czynnika mijają. Są jednak takie sytuacje, w których dzieci mają trudności ze swobodną mową na przykład w szkole lub w przedszkolu i milczą całymi miesiącami, a nawet latami. Zdarza się, że mówią, ale ciszej albo tylko w określonych, bezpiecznych dla nich miejscach. Czasem rozmawiają tylko z dorosłymi, ale z rówieśnikami już nie. Albo zupełnie na odwrót – świetnie dogadują się z innymi dziećmi, ale nie potrafią odezwać się przy dorosłych.

6. Zdefiniowanie mutyzmu wybiórczego (5 minut).

Nauczyciel podaje uczniom definicję mutyzmu wybiórczego (Jest to zaburzenie lękowe, polegające na wybiórczości mówienia. Oznacza to, że dziecko mówi swobodnie w pewnych sytuacjach, ale zwykle milczy lub mówi niewiele albo ciszej w innych. Wynika to z lęku przed byciem usłyszanym przez innych i byciem widzianym w sytuacji mówienia.).

7. Historie osób dotkniętych mutyzmem wybiórczym (15 minut).

Nauczyciel przedstawia krótkie historie osób z mutyzmem wybiórczym (historia 1 – historia 6). Po prezentacji uczniowie pod kierunkiem nauczyciela uzupełniają schemat dotyczący sfer funkcjonowania człowieka, na jakie ma wpływ mutyzm wybiórczy.

8. Marzenia dzieci z mutyzmem wybiórczym (10 minut).

Uczniowie losują karteczki ze „Słoika marzeń dzieci z mutyzmem wybiórczym” i odczytują zapisane na nich zdania:

„Marzę o tym, by nikt się ze mnie nie śmiał wtedy, gdy nie jestem w stanie odpowiadać na pytania nauczycieli. Miło by było, gdyby moi koledzy i koleżanki z klasy wspierali mnie
w trudnych chwilach. Łatwiej byłoby mi wówczas pokonać lęk”.

„Chciałbym móc normalnie rozmawiać ze wszystkimi w szkole – bez lęku, że znów mi się nie uda, bez stresu, że nie będę w stanie, bez obawy o to, że głos utknie mi w gardle i nie będę mógł wydobyć z siebie słowa”.

„Gdybym mogła spełnić swoje największe marzenie, to chciałabym po prostu wyjść z ciszy, żyć normalnie, jak każdy inny człowiek w moim wieku. Chciałabym śmiać się z innymi, dzielić się swoimi radościami i troskami, rozmawiać o wszystkim i o niczym”.

„Marzę o tym, by nikt się ze mnie nie śmiał wtedy, gdy nie jestem w stanie się odezwać”.

„Chciałabym, by nauczyciele nie zmuszali mnie do odpowiedzi ustnych przy całej klasie wtedy, gdy nie jestem na to gotowa. Czasem łatwiej byłoby mi odpowiadać, gdybym mogła zostać na chwilę na przerwie albo wykonać niektóre zadania pisemnie”.

„Marzę o tym, by moi rodzice zrozumieli, że moje milczenie nie wynika z chęci osiągnięcia jakichkolwiek korzyści. Chciałbym, by mnie wspierali i próbowali pomóc, a nie krytykowali
i mówili mi, że do niczego się nie nadaję, że nie poradzę sobie w życiu”.

„Marzę o tym, by każda moja udana próba odezwania się nie wywoływała u innych oklasków ani komentarzy. Zwracanie uwagi na fakt, że się odezwałam, sprawia, że coraz trudniej jest mi podejmować kolejne kroki”.

„Bardzo by mi pomogło, gdyby każdy, kto zadaje mi jakieś pytanie, dał mi trochę czasu na pozbieranie myśli i na udzielenie odpowiedzi. Jest to dla mnie trudne, gdy w oczekiwaniu na odpowiedź mój rozmówca wciąż mnie obserwuje i ponagla”.

9. Zapoznanie uczniów z podstawowymi założeniami metody małych kroków, techniki 5 sekund i zasady stopniowania pytań (20 minut).

Nauczyciel zapoznaje uczniów z podstawowymi założeniami metody małych kroków, techniki 5 sekund i zasadą stopniowania pytań.

Warto przeprowadzić ćwiczenia w formułowaniu pytań zgodnie z zasadą ich stopniowania oraz odegrać z uczniami scenki sytuacyjne z zastosowaniem powyższych zasad. Można również podawać naprzemiennie przykłady pytań zamkniętych, otwartych, retorycznych lub ustawiać zapisane na kartkach pytania w kolejności od najłatwiejszego do najtrudniejszego, zgodnie z zasadą stopniowania pytań.

Poniżej zamieszczono zadanie polegające na wybraniu tych pytań, które byłyby łatwiejsze pod względem obciążenia komunikacyjnego dla dziecka z mutyzmem wybiórczym.

1. Jak myślisz – będzie dziś padać?

2. Niebo jest zachmurzone. Ciekawe, czy będzie dziś padać?

Pytanie łatwiejsze: 2.

(To pytanie retoryczne)

1. Wolisz wodę czy sok?

2. Czego się napijesz?

Pytanie łatwiejsze: 1.

(To pytanie typu „X” czy „Y”)

1. Masz ochotę na pójście do kina?

2. Co chciałbyś dziś robić?

Pytanie łatwiejsze: 1.

(To pytanie z odpowiedzią „Tak.”/„Nie.”)

10. Prośby dzieci z mutyzmem wybiórczym do rówieśników (10 minut).

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że każdy może pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym wyjść z milczenia. Wystarczy okazać empatię, zrozumienie i akceptację, a jednocześnie stosować zasady poznane w punkcie 8.

Chętni uczniowie odczytują prośby dzieci z mutyzmem wybiórczym do rówieśników
i wieszają kartki z nimi na tablicy.

„Pozwól mi na chwilę zastanowienia się i zebranie myśli, gdy zadajesz mi jakieś pytanie. Udzielenie odpowiedzi od razu nie jest dla mnie takie łatwe”.

„Nie unikaj mnie tylko dlatego, że czasem nie jestem w stanie z Tobą porozmawiać. Moje milczenie nie oznacza, że Cię nie lubię. Chciałbym być Twoim przyjacielem i móc spędzać
z Tobą czas”.

„Nie wpatruj się we mnie usilnie, gdy staram się odpowiedzieć na Twoje pytania. Skupianie wzroku na mnie pogłębia mój lęk i sprawia, że trudniej mi wydobyć z siebie jakiekolwiek słowa”.

„Nie krytykuj mnie i nie ośmieszaj. Swobodne mówienie naprawdę jest dla mnie trudne. Bądź moim pomocnikiem na drodze do swobodnej mowy, a nie przeszkodą”.

„Nie odpowiadaj za mnie, gdy ktoś zadaje mi jakieś pytanie. Możesz mi pomóc zamieniając pytanie otwarte na zamknięte. Łatwiej mi będzie odpowiedzieć krótkie <tak> lub <nie> niż udzielać kilkuzdaniowej odpowiedzi”.

„Nie przyklejaj mi łatki niemowy. Jestem takim samym człowiekiem jak Ty. Pewnie też masz jakieś lęki, nad którymi starasz się pracować. Pomóż mi w pracy nad moim lękiem i postaraj się nie komentować tego, że czasem trudno mi się odezwać”.

„Postaraj się znaleźć dla mnie czas i skorzystaj z zaproszenia na wspólną zabawę, spacer, albo przyjęcie urodzinowe. To dla mnie bardzo ważne, by móc spędzać z Tobą czas w komfortowym dla mnie otoczeniu”.

„Nie gniewaj się na mnie, jeśli nie będę w stanie powiedzieć <przepraszam> albo <dziękuję> w sytuacjach, w których powinienem to zrobić. Zwroty grzecznościowe są dla mnie trudne. Wiem, kiedy należy je stosować, choć nie zawsze potrafię to zrobić”.

„Nie komentuj i nie reaguj zaskoczeniem, jeśli uda mi się odezwać. Postaraj się zachowywać zupełnie naturalnie – tak jakbym mówił przy Tobie od zawsze”.

„Nie złość się na mnie, jeśli siedząc z Tobą w jednej ławce czasem zerkam w Twoją książkę. Nie mam odwagi głośno zapytać, na której stronie trzeba otworzyć podręcznik, jeśli się zagubię. Pomóż mi dyskretnie i nie komentuj mojego zachowania”.

„Nie pomijaj mnie podczas wyboru członków zespołu do pracy grupowej. Może nie będę w stanie zaprezentować efektów naszej pracy na forum, ale postaram się pracować nad tematem najlepiej, jak potrafię”.

11. Czynniki podtrzymujące mutyzm wybiórczy (10 minut).

Nauczyciel rysuje na tablicy linię dzielącą ją na połowy. Na jednej z nich przyczepia napis „Dobre rady”, a na drugiej „Czynniki podtrzymujące”. Każdy uczeń losuje karteczkę z zapisaną dobrą radą lub czynnikiem podtrzymującym i przyczepia ją na tablicy w odpowiednim miejscu (DOBRE RADY: małe kroki, stopniowanie pytań, życzliwość, technika 5 sekund, unikanie „świdrowania” wzrokiem, pytania retoryczne, wspieranie, empatia, poczucie humoru. CZYNNIKI PODTRZYMUJĄCE: unikanie, odpowiadanie za kogoś, karanie za brak mowy, etykietowanie, ignorowanie problemu, ponaglanie wypowiedzi, lekceważenie, ośmieszanie, wyręczanie, pośpiech w terapii, błędne przekonania.).

Po wykonaniu zadania, uczniowie wspólnie próbują określić, jak można zdefiniować czynniki podtrzymujące.

12. Wyjaśnienie znaczenia słów „Milczenie nie zawsze jest złotem” (15 minut).

Uczniowie rozwiązują rebus:

Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Zadaniem każdej z grup jest zapisanie wyjaśnienia słów „Milczenie nie zawsze jest złotem” w odniesieniu do mutyzmu wybiórczego. Po wykonaniu przez uczniów zadania, przedstawiciel każdej grupy przedstawia na forum efekty pracy zespołowej.

13. Plakat o mutyzmie wybiórczym (20 minut).

Nauczyciel proponuje uczniom pracę grupową lub indywidualną – wykonanie plakatu dotyczącego mutyzmu wybiórczego, który będzie można powiesić w szkole. Informuje też uczniów, że październik jest miesiącem świadomości mutyzmu wybiórczego – przygotowane plakaty posłużą do działań edukacyjnych także jesienią.

W roku szkolnym 2021/2022 w wielu szkołach zrealizowano ogólnopolski projekt edukacyjny „Mutyzm wybiórczy – o lęku bez lęku” autorstwa Anny Czujak. Patronat honorowy nad projektem objął Rzecznik Praw Dziecka. Projekt dotyczył lekcji wychowawczej w klasach IV–VIII na temat mutyzmu wybiórczego.

Link do projektu: https://view.genial.ly/614121669cea730de40dc5ef

Anna Czujak

– mama czworga dzieci, w tym chłopca, któremu lęk czasami odbiera głos; autorka ogólnopolskiego projektu edukacyjnego „Mutyzm wybiórczy – o lęku bez lęku”; nauczyciel Szkoły Podstawowej nr 10 im. Jana Pawła II w Ostrołęce; członek Stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego”

fot. unsplash.com

Pełna wersja artykułu (z załącznikami) – w e-dostępie i w drukowanej wersji miesięcznika