Edward Dembowski – znany rewolucjonista, który wielokrotnie uciekał policji rosyjskiej, pruskiej i austriackiej, w 1845 r. we Lwowie nie wahał się, pod przybranym nazwiskiem, wstąpić do służby w austriackim pułku, aby wykorzystać ją do agitacji na rzecz narodowego powstania. Zginął 27 lutego 1846 r. w podkrakowskim Podgórzu.

Znane są dwie, nieco odmienne, relacje opisujące ostatnie chwile życia i śmierć Edwarda Dembowskiego. Jedna mówi o jego pojmaniu przez Austriaków w Rynku Podgórskim. W trakcie próby ucieczki miał otrzymać w plecy postrzał z muszkietu i zostać dobity trzema kłuciami bagnetów. Według drugiej relacji został zastrzelony podczas konsolidacji oddziału powstańczego przy kościele św. Józefa przy Rynku Podgórskim. Został pochowany na Cmentarzu Podgórskim (obecnie nazywanym Starym). Jego historia została niemal zapomniana, a nazwisko wspomina się wymieniając nazwę ulicy lub na zajęciach szkolnych dotyczących rabacji.

Edward Dembowski urodził się w Warszawie w 1822 r., w rodzinie szlacheckiej. Jego poglądy, odbiegające od rodzinnego konserwatyzmu, dotyczące równości stanów, przez współczesnych były odbierane jako rewolucyjne, stąd otrzymał przydomek „Czerwony Kasztelanic”. Pomimo młodego wieku, angażował się w działalność niepodległościową i agitacyjną na rzecz wybuchu ogólnonarodowego powstania, w którym upatrywał nie tylko wyzwolenia dla narodu, ale również uwłaszczenia i zniesienia pańszczyzny dla chłopów. Za tę właśnie działalność od 1843 r. ścigany był przez władze rosyjskie i pozbawiony majątku, a zagrożony aresztowaniem wyjechał do Wielkopolski, gdzie na terenie zaboru pruskiego kontynuował swoją pracę. Działalność Dembowskiego nie umknęła uwadze pruskiej policji, tym samym w obliczu groźby ponownego pozbawienia wolności został oddelegowany do Lwowa, by kontynuować swoją pracę na terenie Galicji.

Przemysław Jaskółowski

– ukończył inżynierię materiałową na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Autor licznych książek i publikacji z zakresu wojskowości. Kurator wystaw tematycznych prezentowanych w kraju i poza granicami. Od ponad 20 lat działacz społeczny, uhonorowany licznymi odznaczeniami państwowymi i związkowymi

Literatura:

Józef Wawel-Louis: Kronika Rewolucji Krakowskiej w roku 1846, Kraków 1898

Władysław Bortnowski: O Powstaniu Krakowskim 1846, Warszawa 1950

Janina Bieniarzówna: Rzeczpospolita Krakowska 1815–1846, Wrocław 1951.